De geschiedenis van het woord ‘restaurant’
Volgens een vaak herhaald verhaal dat voor het eerst in 1853 werd gepubliceerd, werd het eerste restaurant in 1765 geopend door een Parijzenaar genaamd Boulanger. Boulanger’s etablissement in de rue des Poulies, vlakbij het Louvre, serveerde voornamelijk bouillons restaurants, dat wil zeggen, “herstellende bouillons.”
Het woord komt van het Latijnse ‘restaurare,’ wat “vernieuwen” betekent.”
Naast een soepverkoper was Boulanger ook een man met gevoel voor humor: het motto van zijn etablissement was de Latijnse uitnodiging Venite ad me omnes qui stomacho laboratis et ego vos restaurabo. De zin wordt vertaald als “Komt allen tot mij die maagpijn hebben en ik zal u herstellen” – een woordspeling op zowel de herstellende kwaliteit van zijn bouillons als op Jezus’ uitnodiging in Mattheüs 11:28 “Komt tot mij, allen die vermoeid en belast zijt, en ik zal u rust geven.”
Mogelijk Christus-complex daargelaten, lijkt Boulanger een goed zakelijk inzicht te hebben gehad en over een aantal aangenaam herstellende bouillons te beschikken. Zijn business model sloeg aan, en het woord voor de herstellende kwaliteit van zijn bouillons kwam om te verwijzen naar etablissementen van het soort van Boulanger’s. (Het Franse woord restaurants, dat de bouillons van Boulanger beschrijft, komt van het Latijnse restaurare, dat “vernieuwen” betekent).
Een kanttekening: niet alles was gelukkig in Parijs in de nasleep. Toen deze restaurants zich verspreidden en diversifieerden, maakten ze inbreuk op het domein van de traiteurs-cateraars die gekookt voedsel verstrekten aan mensen die geen eigen keuken hadden. De traiteurs (het woord vertaalt als “traiteurs”) daagden Boulanger voor de rechter, maar verloren, en Boulanger’s erfenis was veiliggesteld. De erfenis van de traiteurs leefde ook voort: traiteur werd in het Italiaans geleend als trattore, de basis van trattoria, een veelgebruikt Italiaans woord voor “restaurant” dat ook het bouwwerk siert van menig Amerikaans restaurant dat een marinara nastreeft die even goed is als die in de Oude Wereld.
En zo gaat het verhaal van restaurant het woord. Maar het is natuurlijk niet het hele verhaal van “restaurant”, de plaats waar je naartoe gaat als je niet wilt koken. Dat onderwerp is te omvangrijk voor een bescheiden artikel als dit, maar als we ons blijven concentreren op de woorden van de Engelse taal zien we dat alleen op basis van de woordenschat van weleer, Boulanger’s restaurant bij lange na niet het eerste “restaurant” was. De Oxford English Dictionary’s Historical Thesaurus noemt zes woorden voor een “restaurant” tussen het midden van de 15e eeuw en de tijd van Boulanger’s bouillons: eating house, victualling-house, cook’s shop, treating-house, suttling-house (dat speciaal voor soldaten was), en chop shop.
Het lijkt erop dat we weer eens geconfronteerd worden met de zwijmel van de Engelse taal voor het Frans: restaurant klinkt gewoon smakelijker dan elk van die. Bon appétit.
Facebook 