Een neurowetenschapper legt uit waarom je hersenen de hele tijd zo angstig zijn

We bevinden ons midden in een angstcrisis. Volgens voorzichtige schattingen lijdt ongeveer 20 procent van de Amerikanen aan een angststoornis en zullen nog meer Amerikanen op enig moment in hun leven te maken krijgen met angstaanvallen. Er is een hele economie gericht op het helpen van mensen om te kalmeren. De afgelopen 80 jaar zijn Amerikanen steeds angstiger geworden – over werken en niet werken, sms’en en niet sms’en, over leven en doodgaan, en alles daartussenin.

Maar eigenlijk, nee, onze hersenen zijn altijd tot op zekere hoogte door angst gedreven geweest, volgens Dean Burnett, een neurowetenschapper en de auteur van Idiot Brain: What Your Head Is Really Up To. Het boek, dat vorige week in de Verenigde Staten uitkwam, is een Osmosis Jones-achtige rondleiding door het menselijk brein: Hier, aan de linkerkant, de reden waarom je hersenen bewegingsziekte opwekken op een boot. Hier, de reden waarom je genoeg informatie over een persoon kunt onthouden om zijn of haar Wikipedia-gegevens te schrijven, maar niet zijn of haar naam kunt onthouden. En hier, de reden waarom het zingen van karaoke in een drukke bar sommige mensen op de rand van een paniekaanval brengt.

Ik skypte met Burnett thuis in Cardiff, Wales, om meer te praten over hoe onze hersenen zijn geëvolueerd om overal bang voor te zijn – en waarom dat in onze moderne tijd een angst-epidemie veroorzaakt.

Dit interview is bewerkt voor de lengte en duidelijkheid.

VICE: Waarom zijn onze hersenen zo voorbestemd om angstig te zijn?
Dean Burnett: Je moet denken aan de evolutie van de hersenen in de loop van miljoenen jaren. De neiging om bang te zijn voor iets ongewoons lijkt paranoia naar onze moderne maatstaven, maar is evolutionair gezien heel goed. Een tak die breekt in het bos of een schaduw kan voor een eenvoudiger schepsel een echt roofdier of bedreiging zijn. Dus een bewustzijns- of onbewust systeem dat voortdurend zegt: “Wat is dat? Is het gevaarlijk? Wat is dat? Is het gevaarlijk?” is echt een goede overlevingsstrategie.

In de loop der tijd zijn de hersenen geëvolueerd om dat niveau van vrees en waakzaamheid in stand te houden. We hebben een dreigingsdetectiesysteem dat zintuiglijke informatie opneemt en alles wat ongewoon, onbekend of potentieel gevaarlijk is, op basis van herinneringen en biologisch instinct, als eng bestempelt. Dat is wat ons al miljoenen jaren in leven houdt. Alleen zijn we nu zo geavanceerd dat we onze omgeving hebben getemd. Het is overkill.

Gelijk. Er is geen goede reden voor mij om bang te zijn van insecten, maar ik ben het wel. Je zegt ook in je boek dat sommige mensen te bang zijn om op te staan en karaoke te zingen in een bar – wat, als je erover nadenkt, echt stom is.
En ik hou er echt niet van om aan de telefoon te praten. Als ik iemand bel, heb ik het gevoel dat ik hem stoor, en dat weerhoudt me ervan om het te doen. Sociale angst is de meest voorkomende fobie, omdat er zoveel manieren zijn waarop het zich kan manifesteren. Het lijkt geen geëvolueerd mechanisme, maar dat is het wel. Mensen zijn zeer sociale, tribale wezens. We zijn geëvolueerd in hechte gemeenschappen, en dat is onze evolutionaire kracht. Als we allemaal samenwerken, kunnen we concurreren met elk ander dier. We kunnen samenleven in enorme steden met miljoenen mensen die boven op elkaar leven, zoals in Cairo of Delhi. Zelfs insecten kunnen niet tippen aan dat niveau van bevolkingsdichtheid zonder elkaar te doden.

In het wild, als je wordt verstoten, ga je vrij snel dood. Dus zijn we erg op onze hoede voor het oordeel van anderen over ons. Het idee in verlegenheid te worden gebracht of te worden afgewezen – al is het maar karaoke zingen – dat idee bevalt de hersenen niet. De Hells Angels hebben de regels van de maatschappij verworpen, maar ze kleden zich allemaal precies hetzelfde. Ze hebben dus nog steeds een sterke drang om deel uit te maken van een groep, want de waardering van je gelijken is iets wat de hersenen echt willen. Alles wat dat in gevaar brengt, is zeer onaangenaam voor het brein.

Nood om je angst bij te tanken? Lees onze serie “Hoe bang moet ik zijn?”

Hoe rijmt het brein iets waarvan we bewust weten dat we er niet bang voor hoeven te zijn, maar waar we toch bang voor zijn?
Wel, als het om echte fobieën gaat, is het per definitie een irrationele angst. Je kunt bang zijn voor clowns en ook weten dat een clown je niet stiekem op straat zal vermoorden. Dat is niet iets wat clowns meestal doen, buiten de Stephen King boeken. Dus als je een clown tegenkomt en er gebeurt niets ergs, dan moeten de hersenen leren: “Ik zag een clown, er gebeurde niets ergs, clowns zijn niet eng.” Maar omdat het de bestaande verbinding met angst heeft, krijg je de vecht-of-vlucht reactie. De hersenen overspoelen je met adrenaline; je trilt en bent gespannen, en je hartslag gaat omhoog. Er is een sterke fysieke reactie als je bang bent, en dat is niet prettig. Dus de hersenen associëren de ontmoeting met datgene waar je bang voor bent met de angstreactie, waardoor je hersenen denken dat de angst gerechtvaardigd is. Het is een terugkoppelingslus die de angst alleen maar versterkt.

Jakkes. Hoe overwin je dat?
Systematische desensibilisatie is één manier. Het laat je geleidelijk kennismaken met datgene waar je bang voor bent, op een zeer langzame basis, zodat je de angstreactie niet triggert. Als je bang bent voor spinnen, kun je je een kleine foto van een spin laten zien. Dan een plastic spin. Dan een video van een levende spin, dan een kleine spin in een doos, dan een vogelspin in een doos, totdat je uiteindelijk de spin vasthoudt. Je bereikt het punt waarop je op je maximale niveau zit en kantelt het elke keer iets verder zonder de vecht-of-vluchtreactie te triggeren.

Dit is allemaal logisch voor een primitieve, bedreigende omgeving. Maar hoe past deze neiging tot angst in onze moderne wereld?
Wel, het is een probleem in onze huidige omgeving. We zijn in staat tot veel abstractere gedachten, zoals plannen, verbeelden, rationaliseren, voorspellen – allemaal dingen die de angstreactie kunnen oproepen. Bijvoorbeeld, veel mensen zijn bang om hun baan te verliezen, vooral als ze horen over een neergaande economie. Dat is niet iets wat je fysiek bedreigt – er is geen dreiging van dood of verwonding, en er is geen garantie dat het zelfs maar zal gebeuren – maar mensen zijn nog steeds erg bang. We kunnen in zoverre extrapoleren dat deze wilde voorspellingen dezelfde angstreactie teweeg kunnen brengen als een daadwerkelijke fysieke bedreiging zou doen.

De dingen zijn tegenwoordig zo complex dat het niet alleen gaat om overleven of om het vinden van voldoende voedsel, maar ook om de voortgang van je carrière of om aardig gevonden te worden door je vrienden of zelfs om het hebben van voldoende volgers op Twitter – allemaal dingen waar mensen zich nu zorgen over maken en waar ze bang voor kunnen zijn. Er zijn zoveel dingen om ons zorgen over te maken dat we ons voortdurend zorgen maken.

Dus informatie-overload is veranderd in angst-overload?
Precies. De moderne wereld biedt nu zoveel informatie. Vooral met het internet lijkt het alsof de wereld een stuk slechter wordt, maar statistisch gezien gaat het steeds beter. Nu we veel meer worden blootgesteld aan andere mensen en andere dingen die in de wereld gebeuren, zijn we ons veel meer bewust van dingen die slecht gaan.

Lees onze serie van So Sad Today over omgaan met overweldigende angsten.

In het boek schrijft u over paniekaanvallen, die u omschrijft als “het brein dat de tussenpersoon uitschakelt en angstreacties opwekt bij afwezigheid van een aanwijsbare oorzaak.” Is daar een evolutionaire reden voor?
De hersenen zijn niet geëvolueerd om alle dingen die ze doen met een specifiek doel te doen. Het is meer een gevolg van de manier waarop het zichzelf heeft ingericht. Dus vragen mensen: “Waarom hebben de hersenen twee hersenhelften?” en er is geen echt doel; het gebeurde gewoon bij toeval. Evolutie gaat niet over wat de beste optie is; het gaat gewoon over wat het werk goed genoeg doet.

Bij paniekaanvallen zijn er veel theorieën: Je zou kunnen beginnen met een sterke neiging tot fobieën. Je zou een overontwikkeld angstreactiesysteem kunnen hebben, of beter gezegd een overontwikkeld deel van de hersenen, zoals de prefrontale cortex, dat de meer basale reacties zou overrulen en een angstreactie zou onderdrukken. Het kan een traumatische ervaring zijn die je een sterke, angstige herinnering geeft. Of het kan een storing zijn in een deel van de hersenen waar, als je al gevoelig bent voor angstige reacties, je niet eens iets specifieks nodig hebt om ze te triggeren, gewoon door een gril van de chemie van de hersenen. Het klinkt alsof ik het terugslaan van de hersenen beschrijf, en het is duidelijk complexer dan dat. Maar in principe, is er geen echte reden voor paniekaanvallen. Ze dienen geen doel. Ze ontstaan wanneer het angstsysteem onvoorspelbaar wordt en niet wordt geassocieerd met een daadwerkelijke angstprikkel en -reactie.

Het lijkt erop dat veel meer mensen nu last hebben van angststoornissen en paniekaanvallen dan, laten we zeggen, 50 jaar geleden. Is angst sociaal besmettelijk?
Er is zeker potentieel voor. We halen zoveel signalen uit andere mensen. Daarom krijg je dingen als maffia-mentaliteit. Een paar jaar geleden was er een rel in Londen toen een kind een brandblusser van het dak gooide. Had iemand kunnen doden. Hij zou dat anders niet gedaan hebben, maar als je deel uitmaakt van een zeer opgewonden groep, word je daar deel van. Dus als je voortdurend meemaakt dat andere mensen hun opwinding uiten, of je het er nu logisch mee eens bent of niet, loggen je hersenen dat onbewust. Dit geldt vooral voor het internet, waar je voortdurend de neuroses van mensen blootgelegd ziet. Als iemand anders tot deze conclusies is gekomen en je hersenen nemen ze tot op zekere hoogte in zich op, kan dat na verloop van tijd een lage mate van angst creëren.

Als onze hersenen zijn geëvolueerd om superangstig te zijn, denk je dat het dan mogelijk is dat onze hersenen evolueren in de richting van afkoeling?
Om te zeggen dat we eruit zullen evolueren is een moeilijke. Evolutie duurt zo lang, vooral met iets waar je niet dood aan gaat, en angst is niet per se iets wat dat doet. Maar de hersenen zijn heel goed in het wennen aan dingen. Het heet gewenning. Alles wat constant of betrouwbaar is, daar schenkt het brein geen aandacht of gewicht meer aan. Soldaten kunnen bijvoorbeeld in slaap vallen in oorlogsgebied, terwijl als jij en ik in een oorlogsgebied zouden komen, we constant in paniek zouden zijn. Dus als we een punt bereiken waarop de technologie of het tempo consistenter wordt, zie ik een wereld waarin we meer gewend raken aan dingen en de dingen die ons nu zo angstig maken geen probleem meer zijn.

In de tussentijd, wat kunnen mensen doen om hun hersenen minder angstig te maken?
Elk individueel brein is zo anders dan dat van iemand anders, dat het eigenlijk niet erg nuttig is om een algemene oplossing te geven. Maar het voor de hand liggende antwoord is: als iets je van streek maakt of je bang maakt, neem er dan een tijdje afstand van. Sommige mensen zeggen dat ze depressief worden van het lezen van hun Twitter of Facebook feeds; nou, als dat het geval is, maak je er dan een tijdje los van. De hersenen raken ook gestrest van controleverlies – vermeend of echt. Dat is waar bijgeloof vandaan komt. Het geeft je de illusie dat je de baas bent over je wereld. Dus doe iets om jezelf weer een gevoel van controle te geven.

Volg Arielle Pardes op Twitter.