Schengengebied

Het grenzeloze Schengengebied garandeert vrij verkeer voor meer dan 400 miljoen EU-burgers, samen met onderdanen van niet-EU-landen die in de EU wonen of de EU bezoeken als toerist, uitwisselingsstudent of voor zaken (iedereen die legaal in de EU aanwezig is). Dankzij het vrije verkeer van personen kan elke EU-burger zonder speciale formaliteiten in een EU-land reizen, werken en wonen. Schengen ondersteunt deze vrijheid door burgers in staat te stellen zich in het Schengengebied te verplaatsen zonder aan grenscontroles te worden onderworpen.

Heden ten dage omvat het Schengengebied de meeste EU-landen, met uitzondering van Bulgarije, Kroatië, Cyprus, Ierland en Roemenië. Bulgarije, Kroatië en Roemenië zijn echter bezig toe te treden tot het Schengengebied en passen het Schengenacquis al in grote mate toe. Ook de niet-EU-landen IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein zijn tot het Schengengebied toegetreden.

Vrijheid en veiligheid voor reizigers

De Schengenbepalingen schaffen de controles aan de binnengrenzen van de EU af, maar voorzien in één stel regels voor de controles aan de buitengrenzen, die van toepassing zijn op degenen die het Schengengebied voor een korte periode (maximaal 90 dagen) binnenkomen.

Het Schengengebied berust op gemeenschappelijke regels die met name de volgende gebieden bestrijken:

• het overschrijden van de buitengrenzen van de EU, met inbegrip van de soorten visa die nodig zijn,
• harmonisatie van de voorwaarden voor binnenkomst en van de regels inzake visa voor kort verblijf (tot 90 dagen),
• grensoverschrijdende politiesamenwerking (met inbegrip van het recht op grensoverschrijdende observatie en achtervolging),
• sterkere justitiële samenwerking door een sneller uitleveringssysteem en de overdracht van de tenuitvoerlegging van strafvonnissen,
• het Schengeninformatiesysteem (SIS) en
• documenten die nodig zijn om in Europa te reizen.

Politiecontroles en tijdelijke grenscontroles

Iedereen, ongeacht zijn nationaliteit, kan de binnengrenzen overschrijden zonder aan grenscontroles te worden onderworpen. De bevoegde nationale autoriteiten kunnen echter wel politiecontroles uitvoeren aan de binnengrenzen en in grensgebieden, mits deze controles niet gelijkwaardig zijn aan grenscontroles. De Schengengrenscode bevat een niet-uitputtende lijst van criteria aan de hand waarvan kan worden beoordeeld of politiecontroles gelijkwaardig zijn aan grenscontroles. De code wordt aangevuld door relevante jurisprudentie van het Hof van Justitie. Hij omvat de volgende elementen:

• de politiecontroles hebben geen grenscontrole als doel,
• zijn gebaseerd op algemene politie-informatie en -ervaring,
• worden uitgevoerd op een wijze die duidelijk verschilt van de systematische grenscontroles van personen aan de buitengrenzen,
• worden uitgevoerd op basis van steekproefsgewijze controles.

De politie voert controles uit op grond van het nationale recht van het Schengenland. Afhankelijk van het precieze doel kan het bijvoorbeeld gaan om identiteitscontroles.

Voor meer informatie over politiecontroles in binnengrensgebieden zie de zaken van het Europese Hof van Justitie C-188/10 (Melki), C-278/12 (Adil) en C-444/17 (Arib).

Tijdelijke herinvoering van grenstoezicht

In geval van een ernstige bedreiging van de openbare orde of de binnenlandse veiligheid kan een Schengenland bij wijze van uitzondering tijdelijk opnieuw grenstoezicht aan zijn binnengrenzen invoeren.

Indien dit toezicht wordt heringevoerd, moet de betrokken lidstaat de Raad (en dus ook de andere Schengenlanden), het Europees Parlement, de Europese Commissie en het publiek daarvan in kennis stellen. De Commissie verstrekt op haar website informatie over de huidige situatie aan de binnengrenzen: Meer informatie over de tijdelijke herinvoering van grenscontroles.

Criteria voor landen om toe te treden tot het Schengengebied

Toetreding tot het Schengengebied is niet louter een politieke beslissing van het toetredende land. Landen moeten voldoen aan een lijst van voorwaarden:

• het gemeenschappelijke pakket Schengen-regels (het zogenaamde “Schengen-acquis”) toepassen, bijv. wat betreft de controles aan de land-, zee- en luchtgrenzen (luchthavens), de afgifte van visa, politiële samenwerking en de bescherming van persoonsgegevens,
• de verantwoordelijkheid op zich nemen voor de controle aan de buitengrenzen namens andere Schengenlanden en voor de afgifte van uniforme Schengenvisa,
• efficiënt samenwerken met wetshandhavingsinstanties in andere Schengenlanden, om een hoog niveau van veiligheid te handhaven, zodra de grenscontroles tussen Schengenlanden zijn afgeschaft,
• aansluiten op en gebruikmaken van het Schengeninformatiesysteem (SIS).

Kandidaat-landen ondergaan een “Schengenevaluatie” voordat zij tot het Schengengebied toetreden, en daarna periodiek om ervoor te zorgen dat de wetgeving correct wordt toegepast.

Achtergrond: Vrij verkeer in Europa

Oorspronkelijk was het concept van vrij verkeer bedoeld om de Europese beroepsbevolking in staat te stellen vrij te reizen en zich te vestigen in elke EU-staat, maar het was niet de bedoeling de grenscontroles binnen de Unie af te schaffen.

Een doorbraak werd bereikt in 1985 in Schengen (een klein dorpje in Luxemburg), met de ondertekening van het Akkoord betreffende de geleidelijke afschaffing van de controles aan de gemeenschappelijke grenzen, gevolgd door de ondertekening van de Overeenkomst ter uitvoering van dat Akkoord in 1990. In 1995 werd een begin gemaakt met de uitvoering van de Schengen-akkoorden, waarbij aanvankelijk zeven EU-landen betrokken waren.

De door de Schengen-akkoorden teweeggebrachte ontwikkelingen, die het resultaat waren van een intergouvernementeel initiatief, zijn thans opgenomen in het corpus van regels dat de EU regelt.

Gerelateerde documenten

• Uitvoeringsbesluit van de Commissie tot vaststelling van het verslag over de thematische evaluatie van de nationale strategieën van de lidstaten voor geïntegreerd grensbeheer 2019 – 2020 en bijlage 1
• Verslag van de Commissie over de werking van het evaluatie- en toezichtmechanisme van Schengen, Eerste meerjarig evaluatieprogramma (2015-2019)
• Verslag van de Commissie (2015) 675 over de werking van het Schengengebied
• Verslag van de Commissie (2013) 326 over de werking van het Schengengebied
• Verslag van de Commissie (2012) 230 over de werking van het Schengengebied
• Verslag van de Commissie COM (2010) 554 over de binnengrenzen

Gerelateerde links

• Tijdelijke herinvoering van grenstoezicht
• Schengenevaluatie en -toezicht
• Schengeninformatiesysteem (SIS)
• Documenten die nodig zijn om in Europa te reizen (portaal Uw Europa)