TALEN IN KAZAKHSTAN

Kazachs en Russisch zijn officiële talen voor commerciële doeleinden. Kazachs, dat door 64,4% van de bevolking wordt gesproken, is de officiële “staatstaal”, terwijl Russisch, dat door 95% van de bevolking wordt gesproken, is aangewezen als “taal van de interetnische communicatie” en wordt gebruikt in het dagelijkse zakenleven. In 2006 stelde president Nazarbajev voor dat Kazachstan zou overstappen van het cyrillische op het Latijnse alfabet.

Het russificatieprogramma in Kazachstan was succesvol. Veel Kazakken spreken beter Russisch dan Kazachs. Kazachs werd voor het eerst een staatstaal aan het eind van de Sovjetperiode, toen slechts weinig Russen serieus nadachten over de mogelijkheid dat zij Kazachs nodig zouden hebben om hun baan te behouden, in het leger te dienen of hun kinderen aan een Kazachstaanse universiteit te laten studeren. Op dat moment kon minder dan 5% van de Russen Kazachs spreken, terwijl de meerderheid van de Kazachen Russisch sprak. Met de scheiding tussen Rusland en Kazachstan die op de onafhankelijkheid volgde, zijn de Russische nationalistische gevoelens en de bezwaren tegen vermeende discriminatie in het officiële taalbeleid echter toegenomen, vooral in het noorden, omdat de Russen de dreiging voelden dat Kazachs de enige wettelijke staatstaal zou worden. Ondertussen hebben de Kazakken de prevalentie van hun taal met hand en tand verdedigd, hoewel de beheersing van de taal zelfs onder Kazakken verre van universeel is. Volgens sommige schattingen spreekt maar liefst 40 procent van de Kazachse bevolking niet vloeiend Kazachs.

Engels wordt lang niet zo wijdverbreid gesproken als in West-Europa en zelfs Rusland. Steeds meer mensen, vooral jongeren, leren het echter. In de steden en de toeristenindustrie zul je een aantal mensen vinden die Engels spreken. In het begin van de jaren 2000 heeft Duits het Engels overvleugeld als de niet-Kazachse of Russische voorkeurstaal in Kazachstan. Veel Kazachen hebben moeite om Duits te leren als middel om vooruit te komen. Andere etnische Duitsers die in Kazachstan wonen, zijn mensen met enig etnisch Duits bloed. De meeste mensen die buiten Duitsland Duits studeren, wonen in Oost-Europa en in de voormalige republieken van de Sovjet-Unie. Op een gegeven moment studeerde ongeveer de helft van de schoolkinderen in Kazachstan Duits.

Kazachse taal

De Kazachse taal (ook wel Qazaq genoemd) maakt deel uit van de Nogai-Kipchak subgroep van de noordoostelijke Turkische talen. Het is sterk beïnvloed door zowel Tataars als Mongools en wordt geclassificeerd als een Turkse taal die nauw verwant is aan Nogai en Karakalpak. Omdat de Kazakken in gemengde gemeenschappen hebben geleefd met Russen, Kirgiezen, Han-Chinezen, Oeigoeren, Mongolen en andere etnische groepen, hebben de Kazakken veel woorden uit deze talen geassimileerd.

De Kazachse taal behoort tot de Noordwestelijke of Kipchak-groep van de Turkse talen van de Oeral-Altaïsche familie. Samen met Karalpak en Nogay vormt het de Kipachak-Noay Subgroep van de Kipachak talen. Het Kazachs heeft drie dialecten: Westelijk, Noordoostelijk en Zuidelijk. Het Kazachs is nauw verwant aan het Oezbeeks, Kirgizisch en Turkmeens, de talen van Oezbekistan, Kirgizië en Turkmenistan. De andere belangrijke Centraal-Aziatische taal, het Tadzjiek, is een Perzische taal. Kazachs heeft veel woorden en grammaticastructuren gemeen met Turks. Het ontwikkelde zich uit het Chagatai, een taal die in het oosten van Turkije werd gebruikt.

Mongools, Kirgizisch, Oeigoer, Mantsjoe, Oeigoer, Turks en andere Altaïsche, Tungusische en Turkse talen zijn Altaïsche talen in de Oeral-Altaïsche taalfamilie. Sommige taalkundigen geloven dat ze verwant zijn. Andere menen dat zij gelijkenissen vertonen door het lenen van woorden door van oudsher nomadische volkeren. Tot de Oeral-Altaïsche talen behoren Fins, Koreaans en Hongaars.

De talen van de Kazakken, Kirgiezen, Mongolen en Oeigoeren lijken zoveel op elkaar dat ze gemakkelijk met elkaar kunnen communiceren en in China vaak samen eten en feesten als ze bij elkaar in de buurt wonen. Deze talen zijn moeilijk te leren en te spreken. Reisschrijver Tim Severin schreef dat ze klinken “als twee katten die naar elkaar hoesten en spugen tot er uiteindelijk een overgeeft”. Sommige van de meer keelklanken klinken alsof iemand moeite heeft met ademhalen.

Schriftelijke Kazachse taal

Kazachs werd pas in de jaren 1860 voor het eerst geschreven, waarbij Arabisch schrift werd gebruikt. In 1929 werd het Latijnse schrift ingevoerd. In 1940 besloot Stalin het schrift van de Centraal-Aziatische republieken te verenigen met dat van de Slavische heersers door een aangepaste vorm van het cyrillisch in te voeren. In 1992 kwam de terugkeer van een Latijns alfabet ter sprake, maar de enorme kosten die dit met zich meebracht lijken verdere overweging van het idee te hebben tegengehouden.

In het verleden gebruikten de Kazakken het Orkhon- en het Oeigoerse schrift. Het Kazachse Arabische schrift is een variant van een schrift dat al minstens sinds de 13e eeuw wordt gebruikt. In die tijd creëerden de Mongolen onder Genghis Khan een verticaal schrift, gebaseerd op het Oeigoerse schrift, dat ook door veel Turkstalige volkeren werd overgenomen en verwant is aan de alfabetten van West-Azië. Het lijkt op schuin geschreven Arabisch. De bron van het Oeigoerse alfabet was het alfabet van de Sogdiërs, een Perzisch volk dat zich in de 6e eeuw na Christus rond Samarkand vestigde. Na de invoering van de Islam namen merende Turken, zoals de Kazachen, het alfabetische schrift over dat op Arabische letters was gebaseerd.

De Sovjets gaven het Kazachs een standaard literaire vorm en introduceerden het Romeinse alfabet om het vervolgens in 1935 door het Cyrillische schrift te vervangen. Het Romeinse alfabet maakte een comeback op borden en drukwerk na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Het cyrillische alfabet wordt nog steeds op grote schaal gebruikt. Tweeënveertig cyrillische letters worden gebruikt om Kazachs te schrijven. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwamen Azerbeidzjan, Turkmenistan, Oezbekistan, Kazachstan en Kirgizië overeen het Latijnse alfabet over te nemen om de handel te vergemakkelijken en de betrekkingen tussen hen en de buitenwereld te verbeteren.

In China is de Kazachse schrijftaal gebaseerd op het Arabische alfabet, maar na de oprichting van de Volksrepubliek China werd een nieuwe gelatiniseerde schrijfvorm ontwikkeld. In 1959 werd een nieuw schrijfsysteem ingevoerd, gebaseerd op Latijnse letters, dat niet algemeen werd omarmd. In 1982 werd het vorige schrijfsysteem opnieuw aangenomen, en de nieuwe karakters werden behouden en gebruikt als fonetische symbolen.

Kazachse versus Russische talen in Kazachstan

De officiële staatstaal is een omstreden kwestie in Kazachstan. De grondwet van 1995 bepaalt dat Kazachs en Russisch de staatstalen zijn. Russisch is de primaire taal in het bedrijfsleven, de wetenschap en de academische wereld, maar van alle burgers wordt verwacht dat zij een Kazachse taaltest afleggen als zij voor de overheid of staatsorganen willen werken. De niet-Kazachse bevolking oefent druk uit tegen de eisen voor het gebruik van het Kazachs als allesomvattende officiële taal.

Russisch wordt op grote schaal gesproken in stedelijke gebieden en wordt vaak gebruikt door leden van verschillende etnische groepen om met elkaar te communiceren. Kazachs wordt meer gesproken op het platteland onder etnische Kazakken. De meeste Kazakken kunnen zowel Kazachs als Russisch spreken en velen spreken Russisch als hun eerste taal. Beide talen worden op scholen onderwezen. Sommige leggen de nadruk op het Kazaks, andere op het Russisch. Van oudsher is er een grote verscheidenheid aan zowel Russischtalige als Kazachstalige publicaties en radio- en televisie-uitzendingen. Maar het Russisch domineert de handel en de wetenschap.

Zelfs degenen die het vloeiend spreken vinden het Kazachs een moeilijke taal om mee te werken in de wetenschap, het bedrijfsleven en in sommige administratieve omgevingen, omdat het in de Sovjettijd grotendeels een “keuken “taal is gebleven en nooit een moderne technische woordenschat heeft ontwikkeld. Ook is er geen uitgebreide vertaling van technische of populaire literatuur in het Kazachs geweest. Voor de meeste Kazachen blijft het Russisch dus de voornaamste “wereldtaal”. President Nazarbayev heeft zelfs verdedigd dat Kazachs de enige officiële taal is, omdat decennia van russificatie het voortbestaan van het Kazachs als taal in gevaar hadden gebracht. Het praktische primaat van het Russisch wordt weerspiegeld in de scholen. Ondanks pogingen om het aantal scholen waar Kazachs de eerste onderwijstaal is te verhogen, leek het Russisch in het midden van de jaren negentig de overhand te behouden. In 1990 gaven ongeveer twee keer zoveel scholen les in het Russisch als in het Kazachs. Hoewel de instellingen voor hoger onderwijs nu een sterk selectievooroordeel ten gunste van Kazachse studenten vertonen, blijft Russisch de onderwijstaal voor de meeste vakken.

De talenkwestie is een van de meest gepolitiseerde en omstreden kwesties in Kazachstan. De taalkwestie is des te meer omstreden omdat Rusland sinds 1993 omstreden voorstellen heeft gedaan om de Russen in Kazachstan de dubbele nationaliteit te verlenen. Hoewel Nazarbajev een dergelijk beleid verwierp, was de taalcontroverse voor hem aanleiding om de termijnen voor de tenuitvoerlegging van wetten die van het Kazachs de enige officiële taal maken, uit te stellen. Het is dus onwaarschijnlijk dat de meeste volwassen niet-Kazakken Kazachs zullen moeten leren. De demografische ontwikkeling maakt het echter waarschijnlijk dat de volgende generatie Kazachs zal moeten leren, een vooruitzicht dat bij de niet-Kazachse bevolking veel ongemak veroorzaakt. De grondwet van 1995 voorziet niet in een dubbel staatsburgerschap, maar neemt de bezorgdheid van de Russen weg door het Russisch tot officiële taal te verklaren. Die status betekent dat het Russisch voor veel etnische Kazakken de voornaamste voertaal blijft, en dat het aanvaardbaar blijft voor gebruik op scholen (een belangrijk punt van zorg voor Russische burgers) en in officiële documenten. *

Kazachse scheldwoorden

Kazachse scheldwoorden en hun Engelse vertaling (Kazachse scheldwoorden – Engelse vertaling): Kotimdi syi – Kus mijn kont; Bog zhep, ol – Eet stront en sterf; Katin bolma – Stop met zeuren; Anandi sigein – Neuk je moeder; Akendi sigein – Neuk je vader; Dolbaeb – Dikhoofdige dwaas; Akmak – Idioot (lit. Een stuk hout); Kirtpash – Opschepper; Tasak – Beleefde penis; Bokg – Shit; Kotak – Cock; Am – Cunt; Kot – Asshole; Kot tesigi – Een kont; Mudak – Een klootzak; Akennin katogin sorudi zhaksi koresin – Je houdt ervan om aan je vaders lul te zuigen; Menin zhumurtkamdi sorshi – Zuig aan mijn ballen; Kirtsin goi – Je bent een debiel.

Sigilgen ayizindi zhap, nahui – Hou je bek, trut; Kirtpash – Hou je bek; Sen nege sonshama kizstekesin? – Waarom ben je zo homo?; Sen deegeneeraatsin – Je bent een ontaarde; Bliad’ – Hoer; Bokshil – Klootzak; Pidaras – Klootzak, klootzak; Ket nahuj – Fuck off, fuck you; Kotakka ket – Fuck off, fuck you; Kozine kotak kirsin – Een lul in je oog; Sigilgen urgashi! – Fucking Bitch; Ket kirtpai – Blijf verdomme van me af; Sikshi minani! – Senderdin sheshelerindi siktim – Ik heb al jullie moeders geneukt; Loh – Loser; Kizsteke – Faggot; Tasagimdi sorshi – Zuig mijn lul; Senin aken kogildir – Je vader is homo; Sen kogildirsin – Jij bent homo; Sende kotak zhok – Je hebt geen lul.

Bitirmegen, sorli – Fucked up (lit. ongedaan); Men seni sikkim keledi – Ik wil je neuken; Men senin chechendi sikkim keledi – Ik wil je moeder neuken; Bokbass – Klootzak; Bokti zhe, urgashi – Eet stront, teef; Sende zhumurtka zhok – Je hebt geen ballen; Kugan, suka – Gekke teef; Ketshi kotke – Ga in een kont; Tasak kap – Condoom; Prezirvativ – Condoom; Bar, sheshendi sik – Ga je moeder neuken; Suka / sooka – Trut; Ket nahui – Rot op; Kotindi zhirtimm kozigdi shigaram – Ik ruk je reet en steek je ogen uit; Sorshi – Zuig mijn lul; Tollik pidaras – Dikke flikker; Zhopoyeb – Kontneuker; Atannin kotagin sorudi koisaishi – Stop met opa’s lul te zuigen.

Am – Kut; Sende kip-kishkentai kotak, kansha… bes santimetr ma? – Je hebt een hele kleine lul, hoeveel…vijf centimeter?; Anannin 77 anasin sigeyin – Ik zal 77 vrouwelijke vorige generaties van je moeder neuken.Senin közin am sizakti – Je ogen zijn kutjes; Kötine kotagim – Mijn lul voor je kont; Bok zheme – Eet geen stront (hou op met die onzin); Sheshengning amy – Je moeders kut (antwoord op een vraag die als dom wordt beschouwd); Atangning basy – Je opa’s hoofd (een milde belediging); Kizingdi sigein – Laat me je dochter neuken; Kotakpas – Eikel.

Kazachse namen

De meeste Kazachen hebben een voornaam en een patroniem (de naam van de vader gevolgd door een achtervoegsel -ich of -ovich voor zoon van of dochter van, respectievelijk). Veel Kazachen hebben Turkse, Arabische en Perzische achternamen met de toevoeging van een Russische uitgang zoals ov, ev of in. Kumar, bijvoorbeeld, is een veel voorkomende Turkse naam. In Kazachstan hebben veel mensen de achternaam Kumarov.

De Kazachen hebben een naamgevingssysteem waarbij de namen van de vader en de zoon aan elkaar gekoppeld zijn. Dit systeem is van oudsher ontstaan in de overgangsperiode van matrilineair clansysteem naar patrilineair clansysteem.

Clanloyaliteit is vaak belangrijker dan religie. Elke Kazach kent zijn genealogie minstens zeven generaties terug. Een Kazach vertelde National Geographic: “Als een man zijn voorouders van zeven generaties niet kan noemen, is hij geen Kazach.” Met die kennis kan een Kazach ook zijn verwantschapsbanden met vrijwel elke andere Kazak of met de hele wereld vaststellen. Grote clans bij de Midden-Zjoeg zijn de Kipachaks, Argyns, Naimans, Kere en Uaki. De drie grote clans in de Jongere Zhug zijn de Bayul, Alimul en Zetyru,

Afbeelding Bronnen:

Tekstbronnen: New York Times, Washington Post, Los Angeles Times, Times of London, Lonely Planet Guides, Library of Congress, U.S. regering, Compton’s Encyclopedia, The Guardian, National Geographic, Smithsonian magazine, The New Yorker, Time, Newsweek, Reuters, AP, AFP, Wall Street Journal, The Atlantic Monthly, The Economist, Foreign Policy, Wikipedia, BBC, CNN, en diverse boeken, websites en andere publicaties.

Page Top

&copy 2008 Jeffrey Hays

Laatst bijgewerkt april 2016