Czy dłoń jest uwarunkowana genetycznie?

Jak większość aspektów ludzkiego zachowania, dłoń jest złożoną cechą, która wydaje się być pod wpływem wielu czynników, w tym genetyki, środowiska i przypadku.

Dłoń, lub preferencja ręki, jest tendencją do bycia bardziej wykwalifikowanym i wygodnym w używaniu jednej ręki zamiast drugiej do zadań takich jak pisanie czy rzucanie piłką. Chociaż odsetek ten różni się w zależności od kultury, w krajach zachodnich 85 do 90 procent ludzi jest praworęcznych, a 10 do 15 procent ludzi jest leworęcznych. Ręczność mieszana (preferowanie różnych rąk do różnych zadań) i oburęczność (zdolność do wykonywania zadań równie dobrze każdą ręką) są rzadkie.

Preferencja ręki zaczyna się rozwijać przed urodzeniem. Staje się ona coraz bardziej widoczna we wczesnym dzieciństwie i ma tendencję do utrzymywania się przez całe życie. Jednak niewiele wiadomo na temat jej biologicznych podstaw. Preferencja ręki prawdopodobnie powstaje jako część procesu rozwojowego, który różnicuje prawą i lewą stronę ciała (zwana asymetrią prawa-lewa). Dokładniej rzecz ujmując, leworęczność wydaje się być związana z różnicami pomiędzy prawą i lewą połową (półkulą) mózgu. Prawa półkula kontroluje ruchy po lewej stronie ciała, podczas gdy lewa półkula kontroluje ruchy po prawej stronie ciała.

Początkowo sądzono, że pojedynczy gen kontroluje dłoń. Jednak najnowsze badania sugerują, że wiele genów, być może nawet 40, przyczynia się do powstania tej cechy. Każdy z tych genów ma prawdopodobnie słaby efekt sam w sobie, ale razem odgrywają znaczącą rolę w ustalaniu preferencji ręki. Badania sugerują, że przynajmniej niektóre z tych genów pomagają określić ogólną asymetrię prawo-lewo ciała, zaczynając od najwcześniejszych etapów rozwoju.

Do tej pory naukowcy zidentyfikowali tylko kilka z wielu genów, które mogą wpływać na rękę. Na przykład, gen PCSK6 został powiązany ze zwiększonym prawdopodobieństwem bycia praworęcznym u osób z zaburzeniami psychicznymi typu schizofrenia. Inny gen, LRRTM1, został powiązany ze zwiększonym prawdopodobieństwem bycia leworęcznym u osób z dysleksją (stan, który powoduje trudności z czytaniem i pisownią). Nie jest jasne, czy którykolwiek z tych genów jest związany z leworęcznością u osób bez tych schorzeń.

Badania sugerują, że inne czynniki również przyczyniają się do leworęczności. Środowisko prenatalne i wpływy kulturowe mogą odgrywać pewną rolę. Dodatkowo, preferencje dotyczące ręki u danej osoby mogą być częściowo spowodowane przypadkową zmiennością wśród jednostek.

Jak wiele złożonych cech, dłoń nie ma prostego wzoru dziedziczenia. Dzieci leworęcznych rodziców są bardziej prawdopodobne, że będą leworęczne niż dzieci praworęcznych rodziców. Jednakże, ponieważ ogólna szansa na bycie leworęcznym jest stosunkowo niska, większość dzieci leworęcznych rodziców jest praworęczna. Bliźnięta jednojajowe są bardziej prawdopodobne niż bliźnięta nietożsamościowe (lub inne rodzeństwo), że będą albo prawo- albo leworęczne, ale wiele bliźniąt ma przeciwstawne preferencje co do ręki.

Artykuły z czasopism naukowych do dalszej lektury

Armour JA, Davison A, McManus IC. Genome-wide association study of handedness excludes simple genetic models. Heredity (Edinb). 2014 Mar;112(3):221-5. doi:10.1038/hdy.2013.93. Epub 2013 Sep 25. PubMed: 24065183. Bezpłatny pełny tekst dostępny w PubMed Central: PMC3931166.

Brandler WM, Morris AP, Evans DM, Scerri TS, Kemp JP, Timpson NJ, St Pourcain B, Smith GD, Ring SM, Stein J, Monaco AP, Talcott JB, Fisher SE, Webber C, Paracchini S. Common variants in left/right asymmetry genes and pathways are associated with relative hand skill. PLoS Genet. 2013;9(9):e1003751. doi: 10.1371/journal.pgen.1003751. Epub 2013 Sep 12. PubMed: 24068947. Bezpłatny pełny tekst dostępny w PubMed Central: PMC3772043.

Brandler WM, Paracchini S. The genetic relationship between handedness and neurodevelopmental disorders. Trends Mol Med. 2014 Feb;20(2):83-90. doi: 10.1016/j.molmed.2013.10.008. Epub 2013 Nov 23. Review. PubMed: 24275328. Free full-text dostępny w PubMed Central: PMC3969300

de Kovel CGF, Francks C. The molecular genetics of hand preference revisited. Sci Rep. 2019 Apr 12;9(1):5986. doi: 10.1038/s41598-019-42515-0. PubMed: 30980028; Bezpłatny pełny tekst dostępny w PubMed Central: PMC6461639.

McManus IC, Davison A, Armour JA. Multilocus genetic models of handedness closely resemble single-locus models in explaining family data and are compatible with genome-wide association studies. Ann N Y Acad Sci. 2013 Jun;1288:48-58. doi:10.1111/nyas.12102. Epub 2013 Apr 30. PubMed: 23631511. Free full-text available from PubMed Central: PMC4298034.