Handel ludźmi

Back to top

Definicja

Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi definiuje handel ludźmi lub handel ludźmi:

„Handel ludźmi”… oznacza werbowanie, przewożenie, przekazywanie, ukrywanie lub przyjmowanie osób, przy użyciu groźby lub siły lub innych form przymusu, uprowadzenia, oszustwa, podstępu, nadużycia władzy lub bezbronności, lub wręczania lub przyjmowania płatności lub korzyści w celu uzyskania zgody osoby sprawującej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wyzysk obejmuje, co najmniej, wyzyskiwanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystywania seksualnego, przymusową pracę lub usługi, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, poddaństwo lub usunięcie organów. (Artykuł 3, ustęp (a)).

Zgoda ofiary handlu ludźmi na zamierzony wyzysk, o którym mowa w punkcie (a) niniejszego artykułu, będzie nieistotna, jeżeli użyto któregokolwiek ze środków wymienionych w punkcie (a); (Artykuł 3, ustęp (b)).

W przypadku dzieci będących ofiarami handlu, Protokół precyzuje, że bezbronny status dzieci uniemożliwia im wyrażenie zgody, niezależnie od tego, czy zostały użyte niewłaściwe środki, czy nie:

Za „handel ludźmi” uważa się rekrutację, przewóz, przekazywanie, ukrywanie lub przyjmowanie dziecka w celu wykorzystania, nawet jeśli nie wiąże się to z żadnym ze środków określonych w lit. a) niniejszego artykułu; (art. 3, ust. c)).
„Dziecko” oznacza każdą osobę poniżej osiemnastego roku życia (art. 3, ust. d)).

Duża część zidentyfikowanych ofiar to kobiety, ponieważ handel ludźmi był wcześniej postrzegany jako przestępstwo dotyczące głównie kobiet, które są sprzedawane w celu wykorzystania seksualnego. Z czasem zidentyfikowano większy odsetek mężczyzn, ponieważ uznano, że mężczyźni również mogą być narażeni na wiele form handlu ludźmi, w tym wykorzystywanie seksualne, a identyfikacja takich przypadków uległa poprawie. Odsetek dzieci w stosunku do dorosłych w przypadku mężczyzn i kobiet jest mniej więcej taki sam.

Dane CTDC pokazują również różnice w trasach pokonywanych przez ofiary handlu ludźmi. Prawie 80 procent międzynarodowych podróży w ramach handlu ludźmi przebiega przez oficjalne punkty kontroli granicznej, takie jak lotniska i lądowe punkty kontroli granicznej. Ofiary wyzysku w pracy częściej trafiają na oficjalne punkty kontroli granicznej, natomiast ofiary handlu ludźmi w celu wykorzystania seksualnego częściej przekraczają granice przez miejsca, w których nie ma oficjalnych punktów kontroli granicznej. Obejmuje to trasy nielegalne, np. przez morze lub przez kraj. Również dzieci częściej niż dorośli padają ofiarą handlu ludźmi na trasach, na których nie ma oficjalnych punktów kontroli granicznej.

Połowa ofiar zidentyfikowanych przez partnerów CTDC ma mniej niż 26 lat. Prawie jedna czwarta z nich to dzieci. W rzeczywistości największa grupa wiekowa w całym podziale to osoby w wieku od 15 do 17 lat.

Back to top

Źródła danych

Główne źródła danych na temat handlu ludźmi na świecie opierają się na informacjach przekazywanych przez zidentyfikowane ofiary. Informacje te są zazwyczaj zbierane przez szereg różnych podmiotów, w tym organy ścigania, sądownictwo oraz organizacje pozarządowe zapewniające ochronę i pomoc ofiarom.

Kilka agencji ONZ i międzynarodowych organizacji pozarządowych podjęło współpracę w celu stworzenia źródeł danych na temat profilu ofiar handlu ludźmi, powszechności tego procederu oraz powiązanych zjawisk, takich jak praca przymusowa i przymusowe małżeństwa.

Dane operacyjne dotyczące przypadków i profile ofiar

W trakcie ochrony i świadczenia usług na rzecz ofiar, podmioty przeciwdziałające handlowi ludźmi często gromadzą dane operacyjne dotyczące poszczególnych przypadków. IOM udziela bezpośredniej pomocy ofiarom handlu ludźmi od połowy lat 90-tych i każdego roku pomaga około 8000 ofiar na całym świecie. Dzięki swoim działaniom w zakresie zarządzania sprawami organizacja stworzyła największą na świecie bazę danych o ofiarach handlu ludźmi, zawierającą informacje o ponad 55 000 indywidualnych przypadków.

Dane operacyjne organizacji zajmujących się zwalczaniem handlu ludźmi są często bardzo wrażliwe i dotyczą osób fizycznych, co rodzi szereg obaw związanych z ochroną prywatności i wolnością obywatelską, w przypadku których ryzyko identyfikacji osób, których dane dotyczą, może być wysokie, a konsekwencje poważne. Chociaż wiele organizacji i rządów na całym świecie gromadzi dane na temat przypadków handlu ludźmi, zdezagregowane dane nie były łatwo dostępne dla zewnętrznych interesariuszy lub nie były często wymieniane między odpowiednimi podmiotami w przeszłości ze względu na wrażliwość ich treści oraz względy dotyczące ochrony danych i poufności.

Aby przezwyciężyć te wyzwania, w 2017 r., IOM udostępniła publicznie własne dane online za pośrednictwem Counter Trafficking Data Collaborative (CTDC), wraz z połączonymi danymi od innych wiodących organizacji przeciwdziałających handlowi ludźmi, posiadających znaczące zbiory danych na poziomie przypadków.

Krajowe mechanizmy sprawozdawcze

Innym kluczowym źródłem informacji na temat handlu ludźmi są oficjalne sprawozdania dotyczące danych administracyjnych sporządzane przez rządy (lub inne centralne organy sprawozdawcze) na temat przypadków handlu ludźmi w ramach ich jurysdykcji krajowej.

UNODC przeprowadza wśród rządów ankietę na temat ofiar handlu ludźmi zidentyfikowanych w ich krajach na potrzeby globalnego sprawozdania na temat handlu ludźmi, wykorzystując wspólny kwestionariusz ze standardowym zestawem wskaźników, a następnie agreguje wyniki. Najnowsze sprawozdanie globalne zostało opracowane w 2018 r. W 2016 r. w wyniku tego działania uzyskano dane dotyczące ponad 24 000 zidentyfikowanych ofiar handlu ludźmi z 97 rządów, co stanowiło najwyższy wynik w porównaniu z poprzednimi latami. Dane są w dużej mierze publikowane w formie całkowitych liczb zdezagregowanych według zmiennych, takich jak płeć, wiek i rodzaj wykorzystania, gdy tylko jest to możliwe. Oprócz badań rządowych UNODC gromadzi oficjalne informacje, takie jak raporty policyjne, które są dostępne w domenie publicznej, a także pewne informacje od organizacji międzyrządowych i pozarządowych.

Oszacowanie rozpowszechnienia handlu ludźmi

Nie istnieją obecnie żadne globalne ani regionalne szacunki rozpowszechnienia handlu ludźmi.

Opracowano pewne szacunki krajowe, w tym z wykorzystaniem danych administracyjnych dotyczących handlu ludźmi:

Multiple Systems Estimation to metodologia stosowana do szacowania całkowitej liczby (niezidentyfikowanych i zidentyfikowanych) ofiar handlu ludźmi na poziomie krajowym. Opiera się ona na analizie nakładania się wielu list przypadków handlu ludźmi dostarczonych przez różne podmioty działające w obszarze przeciwdziałania handlowi ludźmi, takie jak organizacje pozarządowe, organy ścigania, inne władze i organizacje międzynarodowe. MSE zależy od istnienia różnych baz danych zidentyfikowanych ofiar handlu ludźmi w kraju realizacji. Należy również spełnić szereg innych założeń technicznych. Na przykład, musi istnieć możliwość niezależnej identyfikacji ofiary handlu ludźmi przez więcej niż jeden podmiot rejestrujący dane administracyjne. Naukowcy opracowujący metodę oszacowali, że może ona być potencjalnie stosowana w około 50 krajach na całym świecie. Wstępne szacunki zostały już przeprowadzone w kilku krajach, w tym w Wielkiej Brytanii i Holandii.

Istnieje stosunkowo niewiele przykładów szacunków dotyczących pokrewnych form wyzysku:

• 2017 Global Estimates of Modern Slavery – Jest to globalne oszacowanie rozpowszechnienia przestępstw związanych z handlem ludźmi, takich jak praca przymusowa i przymusowe małżeństwo, opracowane przez Międzynarodową Organizację Pracy (ILO) i Walk Free Foundation (WFF), we współpracy z IOM. Raport z 2017 roku szacuje, że 40 milionów ludzi padło ofiarą współczesnego niewolnictwa w dowolnym dniu w 2016 roku. Spośród nich około 25 milionów osób było w przymusowej pracy, a kolejne 15 milionów osób było w przymusowym małżeństwie. Do szacunków wykorzystano dane z bazy danych IOM dotyczącej handlu ludźmi w zakresie wykorzystywania seksualnego i wykorzystywania dzieci.
• Oszacowanie pracy przymusowej, przymusowej rekrutacji i uprowadzeń w kontekście wysiedleń. IOM opracowuje serię porównywalnych szacunków dotyczących rozpowszechnienia pracy przymusowej, przymusowych małżeństw, przymusowej rekrutacji do grup zbrojnych i uprowadzeń wśród osób wewnętrznie przesiedlonych (IDPs) i ich rodzin, we współpracy z ILO i WFF. Jest to pilotażowa inicjatywa badawcza w trzech krajach o dużej liczbie przesiedleńców wewnętrznych, w których IOM prowadzi znaczące działania humanitarne i dysponuje odpowiednimi ramami do pobierania próbek. Raport zawierający ustalenia, metodologię i zalecenia zostanie opublikowany w 2020 roku.

Handel ludźmi w kontekście pomocy humanitarnej i przepływów migracyjnych na dużą skalę

Kryzysy humanitarne, takie jak te związane z konfliktami lub klęskami żywiołowymi, mogą zaostrzyć istniejące wcześniej tendencje w zakresie handlu ludźmi i przyczynić się do powstania nowych. Podczas gdy niektóre formy handlu ludźmi mogą być bezpośrednim skutkiem kryzysów, np. wykorzystywanie usług seksualnych wymaganych przez grupy zbrojne lub przymusowa rekrutacja dzieci-żołnierzy, inne są mniej oczywiste, a handlarze czerpią zyski z powszechnych strat ludzkich, materialnych, społecznych i ekonomicznych spowodowanych kryzysami oraz niezdolnością rodzin i społeczności do ochrony siebie i swoich dzieci.

IOM działa na rzecz zwalczania handlu ludźmi i ochrony osób będących ofiarami handlu w kontekście pomocy humanitarnej. W celu zaspokojenia pilnej potrzeby danych do programowania opartego na dowodach w tych miejscach, IOM wykorzystuje swoją matrycę śledzenia przemieszczeń do regularnego zbierania danych na temat ryzyka i kwestii związanych z handlem ludźmi i wykorzystywaniem w sytuacjach kryzysowych. Ponadto, IOM wraz z partnerami pracuje również nad oszacowaniem częstości występowania problemów związanych z handlem ludźmi.

Miejsca, w których ostatnio regularnie zbierano dane ze wskaźnikami dotyczącymi handlu ludźmi, obejmują Cox’s Bazar w Bangladeszu, północno-wschodnią Nigerię, Ukrainę, kraje Ameryki Środkowej i Południowej. Dane zebrane podczas tych operacji mogą być wykorzystane do lepszego zrozumienia zagrożeń związanych z handlem ludźmi, podatności na wykorzystywanie, luk w pomocy oraz do określenia obszarów dalszych badań.

IOM, za pośrednictwem DTM, opracowuje również dane pierwotne dotyczące podatności migrantów na handel ludźmi, nadużycia, wyzysk i przemoc na różnych szlakach migracyjnych, na przykład na głównych szlakach migracyjnych do Europy. Dane zawierające wskaźniki dotyczące handlu ludźmi są gromadzone w krajach takich jak Włochy, Libia czy Grecja. Dalsze zbieranie podobnych danych planowane jest w krajach Afryki Środkowej i Zachodniej oraz w Afryce Wschodniej.

IOM opracowała raport wraz z UNICEF-em na temat szczególnych doświadczeń dzieci i młodzieży migrujących przez śródziemnomorskie szlaki migracyjne do Europy. W oddzielnym raporcie IOM określiła czynniki, które mogą wpłynąć na podatność na handel ludźmi i wyzysk migrantów przemierzających te szlaki. Istnieje niewiele wiarygodnych danych na temat handlu ludźmi i wyzysku w kontekście wysiedleń.

Wróć do góryMocne strony danych & Ograniczenia

Operacyjne dane dotyczące przypadków i profile ofiar

Dostępność danych dotyczących zidentyfikowanych ofiar handlu ludźmi zależy od szeregu czynników, na przykład od tego, czy organizacje zwalczające handel ludźmi są operacyjne lub czy są w stanie konsekwentnie gromadzić lub udostępniać dane w danym kraju/miejscu. W związku z tym zakres danych nie zawsze jest pełny. Obecność dużej ilości danych dotyczących handlu ludźmi niekoniecznie musi wskazywać na wyższy stopień rozpowszechnienia, a brak danych w niektórych kontekstach może wynikać z braku skutecznych działań w zakresie przeciwdziałania handlowi ludźmi. Zidentyfikowane przypadki są lepiej rozumiane jako próbka niezidentyfikowanej populacji ofiar. Próba ta może być nieobiektywna, jeżeli prawdopodobieństwo zidentyfikowania (lub skierowania) niektórych rodzajów przypadków handlu ludźmi jest większe niż innych. Nawet jeśli tak jest, rzadko wiadomo, w jakim stopniu jest to tendencyjne, ponieważ niezidentyfikowana populacja jest z definicji nieznana. Niemniej jednak, o ile dane te są dostępne, są one niezbędne, ponieważ zapewniają szczegółowy wgląd w profile i doświadczenia ofiar, formy handlu ludźmi oraz informacje na temat sprawców.

Krajowe mechanizmy sprawozdawcze

Mimo że dane z krajowych mechanizmów sprawozdawczych nie są szczegółowe i zazwyczaj są dostępne jedynie w postaci zagregowanych danych wysokiego szczebla, co ogranicza ich wykorzystanie, mają one najszerszy zasięg geograficzny i dlatego stanowią użyteczne informacje bazowe na temat handlu ludźmi na poziomie globalnym. Ponadto, w przypadku braku publicznie dostępnych zdezagregowanych danych, oficjalne sprawozdania mogą być jedynym źródłem danych na temat zidentyfikowanych ofiar w danym kraju lub regionie.

Oszacowanie występowania handlu ludźmi

W kilku krajach opracowano krajowe szacunki dotyczące występowania handlu ludźmi. Są one jednak zazwyczaj oparte na modelowaniu istniejących danych administracyjnych dotyczących zidentyfikowanych przypadków i dlatego powinny być traktowane jedynie jako podstawowe szacunki bazowe. Z historycznego punktu widzenia sporządzanie szacunków dotyczących rozpowszechnienia handlu ludźmi w oparciu o gromadzenie nowych danych pierwotnych, na przykład w drodze badań ankietowych, było trudne. Wynika to ze skomplikowanej definicji prawnej handlu ludźmi oraz z etycznych wyzwań związanych z zadawaniem wrażliwych pytań respondentom badań domowych. Nie we wszystkich krajach można pobrać próbki ze względu na ograniczone zasoby, względy bezpieczeństwa lub obecność kryzysów humanitarnych na dużą skalę. Istnieją również względy etyczne i dalsze wyzwania związane z badaniami gospodarstw domowych na dużą skalę pod względem wrażliwości niektórych pytań (na przykład pytań dotyczących wykorzystywania seksualnego lub przemocy) oraz trudności w gromadzeniu danych na temat dzieci. To sprawia, że dane dotyczące przypadków, o których mowa powyżej, są tym cenniejsze, zarówno w celu uzyskania wglądu w te konkretne profile, jak i wsparcia szacunków.

Handel ludźmi w kontekście pomocy humanitarnej i przepływów migracyjnych na dużą skalę

Wreszcie, działania humanitarne to często wysoce napięte i szybko zmieniające się środowiska, w których rygorystyczne i etyczne gromadzenie danych może stanowić wyzwanie. Na przykład, dostęp osób zbierających dane do dotkniętych populacji może się szybko zmienić, a usługi istotne dla pomocy ofiarom handlu ludźmi mogą początkowo nie istnieć w miejscach dotkniętych kryzysem. Dlatego też metody zbierania danych muszą unikać wyrządzania krzywdy, muszą być dostosowane do czasu i możliwości adaptacji. Najlepsze praktyki próbkowania mogą być również trudne do wdrożenia w niektórych środowiskach.