Jak Lorraine Hansberry zmieniła historię swojej rodziny w Rodzynki w słońcu

Bez wątpienia Rodzynki w słońcu Lorraine Hansberry to jedna z najważniejszych sztuk teatralnych o Chicago, jakie kiedykolwiek napisano. Emocjonalnie potężna i intelektualnie prowokująca, w żywy sposób ukazuje walkę afroamerykańskiej rodziny, która stara się uciec z kajdan segregacji na południowej stronie miasta. Kiedy w 1959 roku odbyła się jej nowojorska premiera, był to pierwszy przypadek wystawienia na Broadwayu scenariusza autorstwa czarnoskórej kobiety. W 1961 roku został sfilmowany z udziałem Sidneya Poitiera i Ruby Dee. Nie trzeba było długo czekać, by zyskała status prawdziwego amerykańskiego klasyka, stając się jedną z najczęściej wystawianych sztuk w kraju.

Rozynka w słońcu jest tak uwielbiana i szanowana, że przyćmiła inne dzieła Hansberry – jak również historię samej Hansberry. „Ciągle słyszałam: 'Zmarła tak tragicznie młodo, że nie wiemy, kim mogłaby się stać' – mówi Imani Perry, autorka książki Looking for Lorraine: The Radiant and Radical Life of Lorraine Hansberry, wydanej jesienią 2018 roku przez Beacon Press. „Nie zdawałam sobie sprawy, jak wiele tak naprawdę napisała. Napisała tak wiele, w bardzo krótkim życiu.”

Hansberry, rodowita chicagowianka, która dorastała na South Side przed przeprowadzką do Nowego Jorku, zmarła na raka w 1965 roku, w wieku 34 lat, skracając życie pękające od obietnic i potencjału. Oprócz sztuk teatralnych, pisała także beletrystykę i eseje, wykazując się przemyślaną sprawnością intelektualną, a także talentem do tworzenia realistycznych postaci. „Postacie we wszystkich swoich sztukach pisała w sposób autentyczny” – mówi Perry, profesor studiów afroamerykańskich na Uniwersytecie Princeton. „Nie pisała ich po to, by były lekcjami. Ale wtedy, one miały lekcje do ujawnienia.” Książka Perry’ego pojawia się po piętach dokumentu PBS, Lorraine Hansberry: Sighted Eyes/Feeling Heart, który został wyemitowany w styczniu 2018 roku w serii American Masters. Razem rzucają nowe światło na życie i spuściznę literacką Hansberry.

Kiedy Hansberry miała siedem lat, jej rodzina kupiła dom przy 6140 S. Rhodes Avenue w obszarze Woodlawn, gdzie restrykcyjne przymierza zabraniały białym właścicielom nieruchomości sprzedaży czarnym. Biały motłoch groził Hansberry’m, pluł i przeklinał Lorraine i jej rodzeństwo. Kawałek cementu wyleciał przez okno w domu, omijając Lorraine i lądując na ścianie w salonie. „To był groteskowy widok, że utknął w ścianie”, powiedziała później siostra Lorraine, Mamie. „Wiesz, że ktoś cię nie lubi, nie chce cię tam mieć”. Ich ojciec, Carl Hansberry, wytoczył proces o prawo do kupna domu tam, gdzie chciał, ostatecznie wygrywając sprawę w Sądzie Najwyższym Stanów Zjednoczonych.

To doświadczenie wywarło głęboki wpływ na Lorraine Hansberry, kształtując historię Rodzynka w słońcu, jak również jej liczne opowiadania i eseje. Hansberry, której rodzice przeprowadzili się z głębokiego Południa podczas Wielkiej Migracji Afroamerykanów na Północ, rozwinęła zniuansowane spojrzenie na kwestie rasowe. „Była bardzo świadoma tego, że jest dzieckiem migracji”, wyjaśnia Perry. „Zawsze miała w głowie zarówno Południe, jak i Chicago. To dało jej pewien poziom wyrafinowania w myśleniu o tym, jak głęboko zakorzenione w społeczeństwie były nierówności rasowe. Chicago było miejscem docelowym migracji, miejscem, do którego ludzie udawali się, by uciec od trudów życia na amerykańskim Południu, a następnie konfrontowali się z zupełnie nowym zestawem wykluczeń i bigoterii.”

Kiedy Hansberry napisała A Raisin in the Sun, zapożyczyła tytuł z wiersza Langstona Hughesa, który pyta: „Co się dzieje z odroczonym marzeniem? Czy wysycha jak rodzynka na słońcu?”. 46-letnia Perry – która dorastała w Connecticut, ale lata dzieciństwa spędzała z ojcem na chicagowskiej West Side – mówi, że ten wiersz to trafny opis samego Chicago. „Często mówię o Chicago jako miejscu marzeń i ich odroczenia,” mówi. „To naprawdę jest jedno i drugie naraz. To miejsce, gdzie pojawił się pierwszy czarnoskóry prezydent. To także miejsce, które obecnie znane jest jako stolica morderstw.”

Hansberry zainspirowała tętniąca życiem scena kulturalna South Side, do której należeli pisarze Richard Wright i Gwendolyn Brooks, a także jej polityczny aktywizm. Perry twierdzi, że wielu ludzi nie dostrzega, jak bardzo polityczna była Hansberry – i jak bardzo radykalna. Na rok przed słynnym przemówieniem Malcolma X z 1964 roku, w którym mówił on o „wolności za wszelką cenę”, Hansberry wygłosiła podobne przesłanie. Przemawiając w pobliżu swojego domu w nowojorskiej dolinie Hudson, ostrzegała, że ucisk Afroamerykanów popycha ich do rewolucji. „Czy podoba nam się to słowo, czy nie, stan naszego narodu dyktuje to, co można nazwać postawami rewolucyjnymi” – twierdziła.

Politycznymi mentorami Hansberry byli giganci starszego pokolenia Afroamerykanów: W.E.B. Du Bois i Paul Robeson. Jej przyjaciółmi byli m.in. autor James Baldwin i piosenkarka Nina Simone. „Jest naprawdę ważną postacią połowy XX wieku, nie tylko jako dramatopisarka, ale jako ktoś, kto był w centrum tych wszystkich sposobów myślenia i aktywizmu”, mówi Perry.

24 maja 1963 roku Hansberry i kilku innych prominentnych Afroamerykanów spotkało się w pokoju hotelowym na Manhattanie, aby odpowiedzieć na pytania prokuratora generalnego Roberta F. Kennedy’ego o to, jak radzić sobie z protestami czarnych w obronie praw obywatelskich. W rozmowie z RFK Hansberry była dosadna i bezpośrednia. Pod koniec napiętej dyskusji oświadczyła: „Jestem bardzo zaniepokojona … stanem cywilizacji, która wyprodukowała to zdjęcie białego policjanta stojącego na szyi tej murzyńskiej kobiety w Birmingham.” W swojej książce Perry opisuje, co stało się potem: „Uśmiechnęła się ciętym uśmiechem do prokuratora generalnego, odwróciła się i wyszła. Większość pozostałych podążyła za nią.” Miesiąc później, za namową swojego brata Roberta, prezydent John F. Kennedy wygłosił przemówienie, w którym zaproponował środki, które miały stać się Ustawą o Prawach Obywatelskich z 1964 roku. Prawdopodobnie Hansberry była jednym z tych głosów, które przekonały Kennedych do poparcia tej przełomowej ustawy. „To była jej kwintesencja, była odważna i nieugięta,” zauważa Perry. „Nie gryzła się w język przed wybitnymi ludźmi i dygnitarzami.”

Książka Perry’ego zgłębia również aspekt historii Hansberry, który pozostawał w dużej mierze ukryty za jej życia: jej seksualność. „Identyfikowała się jako lesbijka i pisała literaturę lesbijską. Myślę, że bardzo niewiele osób o tym wiedziało” – relacjonuje Perry.

W 2016 roku chicagowski Goodman Theatre wznowił jedną z mniej znanych sztuk Hansberry, The Sign in Sidney Brustein’s Window, wystawiając ją z uznaniem krytyków. „Bardzo bym chciała, żeby niektóre z jej innych sztuk były częściej wystawiane” – mówi Perry. „Są tak trafne, w chwili obecnej. The Sign in Sidney Brustein’s Window i Les Blancs dotyczą seksualności. Poruszają kwestie intymności międzyrasowej, które, jak sądzę, są teraz jeszcze bardziej na celowniku ludzi.”

Perry postrzega Hansberry jako inspirację dla artystów i aktywistów w dzisiejszym „napiętym okresie historii”. Jak wyjaśnia, „Posiadanie wzoru do naśladowania, który zawsze był gotów mówić prawdę do władzy, jest dla nas naprawdę ważne.” Nie da się dokładnie przewidzieć, co Hansberry sądziłaby o dzisiejszej Ameryce. Ale gdyby nadal żyła, sugeruje Perry, „Miałaby wiele do powiedzenia. To na pewno.”