JĘZYKI W KAZACHSTANIE

Kazachski i rosyjski są językami urzędowymi do celów handlowych. Kazachski, którym posługuje się 64,4 procent ludności, jest oficjalnym językiem „państwowym”, a rosyjski, którym posługuje się 95 procent ludności, został określony jako „język komunikacji międzyetnicznej” i jest używany w codziennej pracy. W 2006 roku prezydent Nazarbajew zaproponował, aby Kazachstan przeszedł z cyrylicy na alfabet łaciński.

Program rusyfikacji w Kazachstanie zakończył się sukcesem. Wielu Kazachów mówi po rosyjsku lepiej niż po kazachsku. Kazachski po raz pierwszy stał się językiem państwowym pod koniec okresu radzieckiego, kiedy niewielu Rosjan z republiki poważnie zastanawiało się nad tym, że mogą potrzebować kazachskiego, aby utrzymać pracę, służyć w siłach zbrojnych lub aby ich dzieci dostały się na kazachstańską uczelnię. W tym czasie mniej niż 5 procent Rosjan znało język kazachski, podczas gdy większość Kazachów mówiła po rosyjsku. Jednak wraz z podziałem Rosji i Kazachstanu, który nastąpił po uzyskaniu niepodległości, wzrosły rosyjskie nastroje nacjonalistyczne i sprzeciw wobec rzekomej dyskryminacji w oficjalnej polityce językowej, zwłaszcza na północy, ponieważ Rosjanie poczuli zagrożenie, że kazachski stanie się jedynym prawnym językiem państwowym. Tymczasem Kazachowie zdecydowanie bronią wyższości swojego języka, chociaż jego znajomość jest daleka od powszechnej nawet wśród Kazachów. Według niektórych szacunków, aż 40 procent ludności Kazachstanu nie mówi biegle po kazachsku.

Język angielski nie jest tak powszechnie używany jak w Europie Zachodniej, a nawet w Rosji. Jednak coraz więcej osób, zwłaszcza młodych, uczy się go. W miastach i w branży turystycznej można znaleźć kilka osób, które mówią po angielsku. Na początku lat 2000, niemiecki wyprzedził angielski jako niekazachski lub rosyjski język wyboru w Kazachstanie. Wielu Kazachów stara się nauczyć niemieckiego, aby móc się rozwijać. Inni to etniczni Niemcy mieszkający w Kazachstanie, to osoby, w których żyłach płynie jakaś niemiecka krew. Większość osób uczących się niemieckiego poza granicami Niemiec mieszka w Europie Wschodniej i byłych republikach Związku Radzieckiego. W pewnym okresie około połowa dzieci szkolnych w Kazachstanie uczyła się w języku niemieckim.

Język kazachski

Język kazachski (zwany również Qazaq) jest częścią podgrupy Nogai-Kipchak północno-wschodnich języków turkijskich. Jest pod silnym wpływem tatarskim i mongolskim i jest klasyfikowany jako język turkijski blisko spokrewniony z językiem nogajskim i karakalpackim. Ponieważ Kazachowie żyją w mieszanych społecznościach z Rosjanami, Kirgizami, Chińczykami Han, Ujgurami, Mongołami i innymi grupami etnicznymi, przyswoili sobie wiele słów z tych języków.

Język kazachski należy do północno-zachodniej lub kipczackiej grupy języków turkijskich rodziny ural-altaickiej. Wraz z językami Karalpak i Nogaj tworzy podgrupę Kipaczak-Noay języków kipaczackich. Kazachski ma trzy dialekty – zachodni, północno-wschodni i południowy. Kazachski jest blisko spokrewniony z uzbeckim, kirgiskim i turkmeńskim, językami Uzbekistanu, Kirgistanu i Turkmenistanu. Inny główny język Azji Środkowej, tadżycki, jest językiem perskim. Kazachski ma wiele wspólnych słów i struktur gramatycznych z tureckim. Rozwinął się z Czagatai, języka używanego we wschodnim świecie tureckim.

Mongolski, kirgiski, ujgurski, mandżurski, ujgurski, turecki i inne języki ałtajskie, tunguskie i turkijskie są językami ałtajskimi w rodzinie języków ural-ałtajskich. Niektórzy lingwiści uważają, że są one spokrewnione. Inni uważają, że ich podobieństwa wynikają z zapożyczania słów przez ludy tradycyjnie koczownicze. Języki ural-ałtajskie obejmują fiński, koreański i węgierski.

Języki Kazachów, Kirgizów, Mongołów i Ujgurów są tak podobne, że mogą się łatwo porozumiewać ze sobą, a w Chinach często jedzą i imprezują razem, gdy mieszkają blisko siebie. Języki te są trudne do nauczenia się i mówienia. Pisarz podróżniczy Tim Severin napisał, że brzmią one „jak dwa koty kaszlące i plujące na siebie, aż w końcu jeden z nich zwymiotuje”. Niektóre z bardziej gardłowych dźwięków brzmią jakby ktoś miał trudności z oddychaniem.

Piśmienny język kazachski

Kazach po raz pierwszy został napisany dopiero w latach 60-tych XIX wieku, przy użyciu pisma arabskiego. W 1929 roku wprowadzono pismo łacińskie. W 1940 roku Stalin postanowił ujednolicić pismo republik środkowoazjatyckich z pismem władców słowiańskich, wprowadzając zmodyfikowaną formę cyrylicy. W 1992 roku rozważano powrót do alfabetu łacińskiego, jednak ogromne koszty z tym związane wydają się powstrzymywać dalsze rozważania nad tym pomysłem.

W przeszłości Kazachowie używali skryptów orchońskich i ujgurskich. Kazachski skrypt arabski jest odmianą skryptu, który jest używany co najmniej od XIII wieku. W tym czasie, pod rządami Czyngis-chana, Mongołowie stworzyli pismo pionowe oparte na piśmie ujgurskim, które zostało przyjęte również przez wiele ludów tureckojęzycznych i jest spokrewnione z alfabetami Azji Zachodniej. Wygląda ono jak arabski pisany pod skosem. Źródłem alfabetu ujgurskiego był alfabet Sogdyjczyków, perskiego ludu skupionego w VI wieku wokół Samarkandy. Po wprowadzeniu islamu, mantuańskie ludy turkijskie, takie jak Kazachowie, przyjęły pismo alfabetyczne oparte na literach arabskich.

Sowieci nadali Kazachstanowi standardową formę literacką i wprowadzili alfabet rzymski, a następnie zastąpili go cyrylicą w 1935 roku. Alfabet rzymski powrócił na szyldach i drukach po rozpadzie Związku Radzieckiego. Alfabet cyrylicy jest nadal powszechnie używany. Do zapisu kazachskiego używa się 42 liter cyrylicy. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Azerbejdżan, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan i Kirgistan zgodziły się przyjąć alfabet łaciński, aby ułatwić handel i poprawić stosunki między sobą i światem zewnętrznym.

W Chinach język pisany Kazachów oparty jest na alfabecie arabskim i nadal jest w użyciu, ale nowa zlatynizowana forma pisana została rozwinięta po założeniu Chińskiej Republiki Ludowej. W 1959 r. wprowadzono nowy system pisma, oparty na literach łacińskich, który nie został powszechnie przyjęty. W 1982 roku, poprzedni system pisma został ponownie przyjęty, a nowe znaki zostały zachowane i używane jako symbole fonetyczne.

Języki kazachski i rosyjski w Kazachstanie

Oficjalny język państwowy jest kwestią sporną w Kazachstanie. Konstytucja z 1995 roku określa kazachski i rosyjski jako języki państwowe. Język rosyjski jest podstawowym językiem w biznesie, nauce i środowisku akademickim, ale wszyscy obywatele muszą zdać egzamin z języka kazachskiego, jeśli chcą pracować w organach rządowych lub państwowych. Ludność niekazachska wywiera presję przeciwko wymogom używania języka kazachskiego jako języka urzędowego.

Język rosyjski jest powszechnie używany w obszarach miejskich i jest często używany przez członków różnych grup etnicznych do porozumiewania się między sobą. Język kazachski jest bardziej rozpowszechniony na wsi, wśród etnicznych Kazachów. Większość Kazachów potrafi mówić zarówno po kazachsku, jak i po rosyjsku, a dla wielu z nich rosyjski jest pierwszym językiem. Oba języki są nauczane w szkołach. W niektórych kładzie się nacisk na kazachski, w innych na rosyjski. Tradycyjnie istnieje duża różnorodność zarówno rosyjskojęzycznych, jak i kazachskojęzycznych publikacji oraz audycji radiowych i telewizyjnych. Jednak w handlu i nauce dominuje język rosyjski.

Nawet ci, którzy posługują się nim biegle, uważają, że język kazachski jest trudny w pracy naukowej, biznesowej i administracyjnej, ponieważ w czasach radzieckich pozostał on w dużej mierze językiem „kuchennym” i nigdy nie rozwinął nowoczesnego słownictwa technicznego. Nie było też wielu tłumaczeń literatury technicznej i popularnej na język kazachski. Tak więc dla większości Kazachów język rosyjski pozostaje podstawowym „językiem światowym”. W rzeczywistości, prezydent Nazarbajew bronił ustanowienia kazachskiego jedynym językiem urzędowym, uzasadniając to tym, że dziesięciolecia rusyfikacji zagroziły przetrwaniu kazachskiego jako języka. Praktyczny prymat języka rosyjskiego znajduje swoje odzwierciedlenie w szkołach. Pomimo wysiłków zmierzających do zwiększenia liczby szkół, w których podstawowym językiem nauczania jest kazachski, w połowie lat 90-tych dominacja języka rosyjskiego utrzymywała się. W 1990 roku około dwa razy więcej szkół uczyło w języku rosyjskim niż w kazachskim. Mimo, że na uczelniach wyższych obserwuje się obecnie silną tendencję do selekcji studentów kazachskich, język rosyjski pozostaje językiem wykładowym na większości kierunków.

Kwestia językowa jest jedną z najbardziej upolitycznionych i kontrowersyjnych w Kazachstanie. Niestabilność kwestii językowej zwiększyły kontrowersyjne propozycje Rosji z 1993 roku, aby kazachstańskim Rosjanom przyznać podwójne obywatelstwo. Chociaż Nazarbajew odrzucił taką politykę, kontrowersje językowe skłoniły go do odroczenia terminów wprowadzenia w życie ustaw, na mocy których kazachski stał się jedynym językiem urzędowym. Tak więc jest mało prawdopodobne, aby większość dorosłych nie-Kazachów musiała uczyć się kazachskiego. Niemniej jednak, tendencje demograficzne pozwalają przypuszczać, że następne pokolenie będzie musiało uczyć się kazachskiego, co jest perspektywą, która wywołuje duży dyskomfort wśród ludności niekazachskiej. Konstytucja z 1995 roku nie przewiduje podwójnego obywatelstwa, ale łagodzi obawy Rosjan, uznając język rosyjski za język urzędowy. Status ten oznacza, że rosyjski pozostanie podstawowym językiem komunikacji dla wielu etnicznych Kazachów i będzie nadal dopuszczony do użytku w szkołach (co jest główną obawą obywateli rosyjskich) oraz w dokumentach urzędowych. *

Kazachskie przekleństwa

Przekleństwa w języku kazachskim i ich angielskie tłumaczenie (Kazakh swear words – English translation): Kotimdi syi – Kiss my ass; Bog zhep, ol – Eat shit and die; Katin bolma – Stop bitching; Anandi sigein – Fuck your mother; Akendi sigein – Fuck your father; Dolbaeb – Thick headed fool; Akmak – Idiot (lit. Kawał drewna); Kirtpash – Popisywać się; Tasak – Grzeczny penis; Bokg – Gówno; Kotak – Kutas; Am – Cipa; Kot – Dupek; Kot tesigi – Dupek; Mudak – Dupek; Akennin katogin sorudi zhaksi koresin – Uwielbiasz ssać kutasa swojego ojca; Menin zhumurtkamdi sorshi – Ssij moje jaja; Kirtsin goi – Jesteś kretynem.

Sigilgen ayizindi zhap, nahui – Zamknij swoją pieprzoną gębę, suko; Kirtpash – Zamknij się; Sen nege sonshama kizstekesin? – Dlaczego jesteś takim gejem?; Sen deegeneeraatsin – Jesteś degeneratem; Bliad' – dziwka; Bokshil – gówniarz; Pidaras – dupa, chuj; Ket nahuj – Spierdalaj, spierdalaj; Kotakka ket – Spierdalaj, spierdalaj; Kozine kotak kirsin – Kutas w twoim oku; Sigilgen urgashi! – Pieprzona suka; Ket kirtpai – Odpieprz się ode mnie; Sikshi minani! – Pieprzyć go!; Senderdin sheshelerindi siktim – Pieprzyłem wszystkie wasze matki; Loh – Frajer; Kizsteke – Pedał; Tasagimdi sorshi – Ssij mojego kutasa; Senin aken kogildir – Twój tata jest gejem; Sen kogildirsin – Jesteś gejem; Sende kotak zhok – Nie masz kutasa.

Bitirmegen, sorli – Zjebany (lit. rozebrany); Men seni sikkim keledi – Chcę cię przelecieć; Men senin chechendi sikkim keledi – Chcę przelecieć twoją mamę; Bokbass – Gówniarz; Bokti zhe, urgashi – Jedz gówno, suko; Sende zhumurtka zhok – Nie masz jaj; Kugan, suka – Szalona suka; Ketshi kotke – Idź w dupę; Tasak kap – Prezerwatywa; Prezirvativ – Prezerwatywa; Bar, sheshendi sik – Idź pieprzyć swoją mamę; Suka / sooka – Suka; Ket nahui – Spierdalaj; Kotindi zhirtimm kozigdi shigaram – Rozerwę ci dupę i wydłubię oczy; Sorshi – Obciągnij mi kutasa; Tollik pidaras – Gruba ciota; Zhopoyeb – Dupek-jebaka; Atannin kotagin sorudi koisaishi – Przestań ssać kutasa dziadka.

Am – Cipka; Sende kip-kishkentai kotak, kansha….bes santimetr ma? – Masz bardzo małego kutasa, ile…pięć centymetrów?; Anannin 77 anasin sigeyin – Zerżnę 77 kobiet z poprzednich pokoleń twojej matki.; Senin közin am sizakti – Twoje oczy to pizdy; Kötine kotagim – Mój kutas do twojej dupy; Bok zheme – Nie jedz gówna (przestań gadać bzdury); Sheshengning amy – Pizda twojej mamy (odpowiadając na pytanie uważane za głupie); Atangning basy – Głowa twojego dziadka (łagodna obelga); Kizingdi sigein – Pozwól mi przelecieć swoją córkę; Kotakpas – Chuj.

Nazwiska kazachskie

Większość Kazachów ma imię i nazwisko patronimiczne (nazwisko ojca, po którym następuje przyrostek -ich lub -ovich oznaczający odpowiednio syna lub córkę). Wielu Kazachów ma tureckie, arabskie i perskie nazwiska z dodatkiem rosyjskiej końcówki, takiej jak ov, ev lub in. Kumar, na przykład, jest powszechnym tureckim nazwiskiem. W Kazachstanie wiele osób nosi nazwisko Kumarov.

Kazachowie stosują system nazewnictwa, w którym nazwiska ojca i syna są ze sobą powiązane. System ten tradycyjnie pojawił się w okresie przejściowym od matrylinearnego systemu klanowego do patrylinearnego systemu klanowego.

Lojalność klanowa jest często ważniejsza niż religia. Każdy Kazach zna swoją genealogię co najmniej od siedmiu pokoleń. Jeden z Kazachów powiedział National Geographic: „Jeśli człowiek nie potrafi wymienić swoich przodków od siedmiu pokoleń, nie jest Kazachem”. Z tą wiedzą Kazach lub ona może również określić swoje więzi pokrewieństwa z praktycznie każdym innym Kazachem lub z całym światem. Duże klany ze Środkowego Zhugu to Kipaczakowie, Argynowie, Naimanowie, Kere i Uaki. Trzy duże klany w Młodszym Żugu to Bayul, Alimul i Zetyru,

Źródła zdjęć:

Źródła tekstowe: New York Times, Washington Post, Los Angeles Times, Times of London, Lonely Planet Guides, Library of Congress, U.S. rząd, Compton’s Encyclopedia, The Guardian, National Geographic, Smithsonian magazine, The New Yorker, Time, Newsweek, Reuters, AP, AFP, Wall Street Journal, The Atlantic Monthly, The Economist, Foreign Policy, Wikipedia, BBC, CNN i różne książki, strony internetowe i inne publikacje.

Page Top

&copy 2008 Jeffrey Hays

Ostatnia aktualizacja kwiecień 2016