Monoteizm

Monoteizm, wiara w istnienie jednego boga lub w jedność Boga. Jako taki, jest odróżniany od politeizmu, wiary w istnienie wielu bogów, od ateizmu, wiary, że nie ma żadnego boga, i od agnostycyzmu, wiary, że istnienie lub nieistnienie boga lub bogów jest nieznane lub niepoznawalne. Monoteizm charakteryzuje tradycje judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, a elementy tej wiary są dostrzegalne w wielu innych religiach.

Monoteizm i politeizm są często postrzegane w dość prostych kategoriach – np. jako liczbowy kontrast między jednym a wieloma. Historia religii wskazuje jednak na wiele zjawisk i koncepcji, które powinny ostrzegać przed nadmiernym uproszczeniem w tej kwestii. Nie ma żadnego uzasadnionego powodu, aby zakładać na przykład, że monoteizm jest późniejszym rozwojem w historii religii niż politeizm. Nie istnieje żaden materiał historyczny, który dowodziłby, że jeden system wierzeń jest starszy od drugiego, chociaż wielu uczonych utrzymuje, że monoteizm jest wyższą formą religii i dlatego musi być późniejszym rozwojem, zakładając, że to, co wyższe, przyszło później. Co więcej, w monoteizmie nie liczy się jedność, ale wyjątkowość Boga; jeden bóg nie jest afirmowany jako logiczne przeciwieństwo wielu bogów, ale jako wyraz boskiej potęgi i mocy.

Wybór monoteizmu lub politeizmu prowadzi jednak do problemów, ponieważ żaden z nich nie może dać satysfakcjonującej odpowiedzi na wszystkie pytania, które mogą być rozsądnie postawione. Słabość politeizmu ujawnia się szczególnie w sferze pytań o ostateczne pochodzenie rzeczy, podczas gdy monoteizm napotyka na trudności w próbie odpowiedzi na pytanie o pochodzenie zła we wszechświecie rządzonym przez jednego boga. Pozostaje zawsze antyteza między wielością form boskich manifestacji a jednością, którą można pomyśleć lub za nią uznać. Jedno i wiele nie tworzą statycznej sprzeczności; istnieje raczej biegunowość i dialektyczne napięcie między nimi. Historia religii ukazuje różne próby połączenia jedności i wielości w pojęciu boskości. Ponieważ judaizm i chrześcijaństwo są religiami monoteistycznymi, monoteistyczna koncepcja boskości przybrała w kulturze zachodniej wartość oczywistego aksjomatu. To niekwestionowane założenie staje się jasne, gdy uświadomimy sobie, że dla kultury zachodniej nie ma już akceptowalnego wyboru między monoteizmem a politeizmem, lecz jedynie wybór między monoteizmem, ateizmem i agnostycyzmem.