Techniki logoterapeutyczne i ich duchowe źródło

Logoterapia leczy poprzez pracę w wymiarze duchowym. Przez „duchowy” Frankl rozumie to, co jest unikalne dla człowieka, vs. te aspekty, które mamy wspólne ze zwierzętami. W związku z tym Frankl zauważa związek pomiędzy dwoma technikami logoterapeutycznymi a duchowymi siłami, z których są one czerpane. Derefleksja daje dostęp do zdolności do autotranscendencji. Paradoksalna intencja daje dostęp do zdolności do samorozwoju.

Korelacje pomiędzy technikami – Zdolności – Zasady

1) Derefleksja – Autotranscendencja – Wola Sensu
2) Intencja Paradoksalna – Samorozwój – Wolność Woli
3) Dialog Sokratejski – Samoświadomość – Sens Życia

Gdyby techniki logoterapeutyczne nie były niczym więcej niż mechaniczną manipulacją płaszczyzną behawioralną, Frankl mógłby zostać oskarżony o ten sam redukcjonizm ludzkiego doświadczenia, o który krytykuje behawiorystów.

Tak jednak nie jest. U podstaw każdej z tych technik leży zasada podkreślająca niemechaniczny charakter naszego człowieczeństwa. Problemy, które nas nękają, są problematyczne właśnie dlatego, że odbierają nam nasze człowieczeństwo. Zaprzeczają tym elementom człowieczeństwa, które logoterapia uważa za niezbędne.

Przypomnijmy na przykład własne doświadczenie Frankla w obozach koncentracyjnych. Śniąc o jedzeniu, więźniowie byli psychicznie dręczeni faktem, że stało się to ich egzystencją – zmuszeni do myślenia tylko o jedzeniu. Aby uwolnić się od tego sposobu myślenia, Frankl wyobrażał sobie, że przemawia w dobrze oświetlonej sali wykładowej w wygodnych fotelach na temat analizy egzystencjalnej. Był to przypadek zastosowanej przez niego samego derefleksji, której udało się za pomocą autotranscendencji dodać miary znaczenia do tego, co wydawało się beznadziejną, mechaniczną egzystencją.

Derefleksja

Derefleksja jest wskazana w przypadkach hiperintencji (zbyt usilne staranie się, aby odnieść sukces) lub hiperrefleksji (nadmiernie skupiona samoobserwacja). Kiedy osoba jest nadmiernie zaabsorbowana sobą, uwaga zostaje odciągnięta od skupienia na sobie i przekierowana na skupienie na innej osobie, którą należy kochać lub na wartości, na którą należy odpowiedzieć.

Logoterapia jest skoncentrowana na znaczeniu. Zamiast pytać, co chcę od życia, pytanie brzmi, co życie chce ode mnie. Osoba w kryzysie jest bardzo zaabsorbowana sobą. Uważamy, aby nie „stawać po stronie” klienta wobec niesprawiedliwości życia w sposób, który wzmocniłby postrzeganie życia przez tę osobę jako okrutnego i niesprawiedliwego.

Podkreślamy znaczenie czegoś, co jest ważniejsze dla tej osoby niż problem, który ją rozprasza. Niepokój osoby jest postrzegany w kontekście duchowej istoty osoby „stojącej” za problemem. Znaczenie sytuacji skłania klienta do wyjścia z problemu. Sytuacja jest postrzegana jako wyzwanie i zaproszenie do przekształcenia ludzkiego cierpienia w ludzkie osiągnięcie. Jednym z głównych tematów logoterapii jest to, że samo-transcendencja jest istotą ludzkiej egzystencji. Tak więc w derefleksji przekraczamy nasze ja, aby skupić się na znaczeniach i wartościach.

Frankl wyjaśnił, że derefleksja jest skuteczna, ponieważ czerpiemy z naszych wewnętrznych zasobów, szczególnie z naszej zdolności do autotranscendencji. Dodałbym przypis do obserwacji Frankla, że samo-transcendencja jest wewnętrznym zasobem, który zasila derefleksję. Wola znaczenia wzmacnia naszą zdolność do autotranscendencji.

Czym jest wola znaczenia? W przeciwieństwie do homeostazy – pragnienia utrzymania równowagi poprzez redukcję napięć – wola znaczenia jest naszą główną motywacją do znalezienia znaczenia i celu w naszym życiu. To wewnętrzne przynaglenie powoduje, że szukamy ludzi, których możemy kochać i wartości, które możemy realizować. Frankl wierzy, że jesteśmy przede wszystkim motywowani przez pragnienie celu w naszym życiu. Wszyscy doświadczyliśmy całkowitego zaabsorbowania jakimś zadaniem, do tego stopnia, że zapomnieliśmy o sobie. Możemy być naprawdę sobą, kiedy nie myślimy o sobie, ale jesteśmy zaangażowani w sensowne zadania. Naszą orientacją jako istot ludzkich jest kreatywność i zainteresowanie spełnianiem wartości. Od najmłodszych lat rodzimy się z chęcią nawiązania kontaktu ze światem. To wychodzenie na zewnątrz jest zasadniczo tym, co oznacza bycie człowiekiem.

Tak więc, jako poszukiwacze znaczenia, naturalnie aktywujemy naszą zdolność do autotranscendencji, chyba że coś uniemożliwia wystąpienie tego naturalnego zjawiska. Technika derefleksji działa poprzez pomaganie nam w dostępie do naszej zdolności do autotranscendencji i mobilizowanie naszej woli znaczenia, która zawsze poszukuje transcendentnej wartości.

Intencja paradoksalna

Intencja paradoksalna jest wskazana w przypadku fobii i obsesji. Paradoksalnie życząc sobie tego, czego się boimy i śmiejąc się z tego, przerywamy błędne koło, w którym lęk utrzymuje nas w poczuciu bezradnej ofiary. Zamiast uciekać przed lękiem, wyśmiewamy go.

W stosowaniu paradoksalnej intencji wykorzystujemy naszą zdolność do samo-odwracania się lub samo-oddalania poprzez humor, heroizm i siłę oporu. Możemy żartować z tragicznej sytuacji. Zwierzęta nie umieją się śmiać. Tylko ludzie potrafią się śmiać. Tylko ludzie mają hierarchię wartości, która daje im coś, dla czego mogą żyć.

Tutaj również zdolność do samorozwiązania jest możliwa tylko dzięki innej ludzkiej zdolności: wolności woli. To jest sedno samowyzwalania się. Chociaż nie jesteśmy wolni od warunków, jesteśmy wolni w postawie, jaką przyjmujemy wobec tych warunków. Kiedy rozluźnimy uścisk strachu, jesteśmy wolni, aby postrzegać to, co nas spotyka, jako coś, z czym jesteśmy wezwani, aby coś zrobić! Nie jesteśmy zdeterminowani; możemy zająć stanowisko. Jesteśmy stworzeni, by być zwycięzcami, a nie ofiarami! Nie jesteśmy już dłużej unieruchomieni, mamy siłę, by coś zmienić. Jak mówi Frankl w Search for Ultimate Meaning „Bycie człowiekiem to nie bycie kierowanym, ale decydowanie o tym, kim się będzie”.

Tak więc z naszą wolnością woli naturalnie wybieramy postrzeganie siebie z różnych perspektyw, a intencja paradoksalna reaktywuje naszą zdolność do tego.

Dialog sokratejski

Dialog sokratejski jest sposobem słuchania i zadawania prowokacyjnych pytań lub podkreślania wskazówek dotyczących znaczenia, które pojawiają się w słowach danej osoby. Poprzez głębokie słuchanie logoterapeuta pomaga osobie w rozeznaniu, do czego jest ona wezwana w tej sytuacji. Wydziałem umysłu, który kieruje tym procesem rozeznania jest to, co logoterapia nazywa „sumieniem”

Ponieważ Frankl nakreślił paralelę pomiędzy zdolnością do autotranscendencji a techniką derefleksji oraz zdolnością do samorozwoju a techniką paradoksalnej intencji, chcę zasugerować, abyśmy posunęli się o krok dalej i połączyli zdolność do samoświadomości z techniką dialogu sokratejskiego.

W dialogu sokratejskim czerpiemy z ludzkiej zdolności do świadomości naszej odpowiedzialności. Nie jesteśmy kierowani; możemy oceniać i osądzać oraz poszukiwać znaczenia zdarzenia. Frankl definiuje odpowiedzialność jako response-ability, czyli zdolność do odpowiadania na wezwanie znaczenia chwili. Pytania terapeuty w efekcie oświetlają pytania, które życie samo zadaje klientowi. Jesteśmy pytani przez życie i musimy odpowiedzieć naszym życiem. Tutaj również technika jest skuteczna tylko o tyle, o ile pozwala osobie na dostęp do jej ludzkiej zdolności do myślenia o znaczeniu jej życia. Najbardziej podstawową zdolnością, która jest wymagana do oceny i myślenia o naszym życiu, jest samoświadomość.

Gdy utraciliśmy samoświadomość, dialog sokratejski pomaga nam ją przywrócić. Pytania zadawane w dialogu sokratejskim zmuszają nas do ponownego przemyślenia tego, o co nam chodzi.

Tak jak w przypadku zdolności do autotranscendencji i autodystansu, zdolność do samoświadomości może być związana z jedną z podstawowych zasad logoterapii: Afirmuje ona i potwierdza świadomość bezwarunkowej sensowności własnego życia.

W skrócie, celem logoterapii jest wyniesienie osoby z poziomu psychicznego na poziom ludzki, ponieważ tam właśnie dokonuje się prawdziwe uzdrowienie. To, co czyni nas ludźmi, to nasza zdolność do bycia świadomym siebie, do spojrzenia na siebie z zewnątrz i wreszcie do przekroczenia tego, kim byliśmy, abyśmy mogli stać się tym, kim jesteśmy zdolni się stać.

Równanie Frankl’a D = S – M (rozpacz równa się cierpieniu minus znaczenie) ukazuje egzystencjalny komponent właściwy każdemu problemowi: coś jest sprzeczne z naszym podstawowym człowieczeństwem. W przypadku braku znaczenia istnieje egzystencjalna próżnia lub pustka. Jako podejście skoncentrowane na znaczeniu logoterapia wyciąga nas z egzystencjalnej próżni, wypełniając ją na nowo znaczeniem.

Okazuje się, że wszystkie trzy techniki przywracają inny aspekt utraconego znaczenia.

Dialog sokratejski wyrównuje nas z tym, kim jesteśmy, przywracając naszej świadomości bezwarunkowe znaczenie i cenność naszego życia.

Derefleksja pomaga nam wyjść poza nasze skupienie na sobie poprzez przywrócenie naszej wizji i uwagi tym wartościom i znaczeniom, których poszukujemy.

Intencja paradoksalna pozwala nam porzucić nasze mocne przywiązanie do naszej ograniczonej perspektywy na siebie poprzez przypomnienie nam, abyśmy śmiali się z naszych lęków.

Tak więc są to techniki, którym możemy zaufać. Pomagają one rozwinąć zdrową relację z samym sobą: Samoświadomość jest bardzo ważna. Bez niej jak możemy ocenić co robimy, dokąd zmierzamy i jak odnosimy się do innych? Z drugiej strony zdrowa relacja z samym sobą obejmuje nie tylko identyfikację własnych uczuć od wewnątrz, ale także elastyczność i odporność na odsuwanie się od siebie i zdolność do zobaczenia, jak widzą nas inni. Wreszcie musimy nawet nie być świadomi siebie od wewnątrz lub od zewnątrz, ale skupić się na czymś zupełnie innym.

Założę się, że jeśli pomyślisz o osobie, która ma to wszystko razem, że tak powiem, która jest zdrowa pod każdym względem emocjonalnie i duchowo, znajdziesz właściwą równowagę tych trzech zdolności samoświadomości, samorozwoju i samotranscendencji.