Znaczenie słów „Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness”

Kiedy po raz kolejny obchodzimy rocznicę uchwalenia Deklaracji Niepodległości naszego narodu, możemy słusznie być dumni z uznania, że wszyscy ludzie są „obdarzeni przez Stwórcę pewnymi niezbywalnymi prawami, a wśród nich są: życie, wolność i dążenie do szczęścia”. Słowa te przypominają rządzącym, nie tylko w tym kraju, ale we wszystkich narodach, o granicach ich władzy, o moralnej granicy, której nie wolno naruszać, jeśli rząd ma zachować swoją prawowitość.

Jednakże niezwykle ważne jest, abyśmy ponownie przyjrzeli się temu dziedzictwu. Nie mam wątpliwości, że większość Amerykanów potrafi wyrecytować te słowa z pamięci, ale mam duże wątpliwości, czy Amerykanie interpretują je w ten sam sposób. Dlatego właśnie słowa te nie powinny być jedynie tekstem wystawionym w muzeum pamięci narodowej. Powinny być raczej zasadami, które oświetlają publiczną debatę i kierują publicznym rozumem. John Courtney Murray, SJ, w swojej książce „We Hold These Truths” („Trzymamy się tych prawd”) podjął refleksję nad amerykańską tradycją polityczną. Rozpoczyna on swoją analizę od przypomnienia czytelnikowi, że cywilizacja jest tworzona przez ludzi, którzy tworzą wspólnotę poprzez deliberację. Tak więc, w sercu każdej cywilizacji musi istnieć ciągły spór dotyczący wartości, które trzymają ludzi razem. Ten spór musi być prowadzony nieustannie, ponieważ ludzie muszą być przekonani, że te wartości są prawdziwe i że w istocie istnieje zgoda co do ich znaczenia. Murray dostrzega, że bez tego sporu społeczeństwu brakowałoby stabilnego fundamentu: „W publicznym sporze musi konsekwentnie istnieć ciągłe powracanie do pierwszych zasad. W przeciwnym razie konsensus może wydawać się po prostu projekcją efemerycznego doświadczenia, przemijającym cieniem na znikającym tle jakiejś sceny historycznej, bez trwałości właściwej prawdom, które są 'utrzymywane'.”

Stało się banałem, że Ameryka jest krajem podzielonym. Jest jasne, że nie ma zgody co do znaczenia nawet tych najbardziej podstawowych zasad. Prawo do życia jest kwestionowane, szczególnie w odniesieniu do tych, którzy znajdują się na początku życia i tych, którzy są blisko jego końca; idea wolności jest rozumiana jako libertyńska autonomia, która dąży do nieskrępowanej indywidualnej ekspresji jako jedynego celu życia; a dążenie do szczęścia nie jest już postrzegane jako wspólne dobro, do którego dążą ludzie razem, ale jest obecnie postrzegane jako licencja na radykalny antyspołeczny indywidualizm. Każda z tych tendencji prowadzi do erozji społeczeństwa, ponieważ jeśli brakuje nam porozumienia co do tych podstawowych zasad, nie możemy mieć nadziei na osiągnięcie porozumienia w bardziej kontrowersyjnych kwestiach. Jeśli Ameryka ma przetrwać jako cywilizacja, musimy zaangażować się w publiczny spór, aby na nowo odkryć prawdziwe znaczenie tych praw; musimy się na nie zgodzić jako na wspólne zasady, które stanowią naszą moralną jedność jako narodu.

Nasze prawa zakorzenione w ludzkiej naturze
Sugerowałbym, że założycielskie zasady „Życia, Wolności i Dążenia do Szczęścia” mogą być właściwie zrozumiane jedynie z perspektywy prawa naturalnego. Prawo naturalne podkreśla, że prawa są ugruntowane w rzeczywistości ludzkiej natury. Natura ludzka jest uniwersalną i niezmienną rzeczywistością, która pozostaje taka sama na całym świecie i w całej historii. Jest to zatem obiektywny punkt odniesienia, który może być odkryty przez rozum zawsze i wszędzie. Tylko wtedy, gdy zdefiniujemy prawa w taki sposób, w jaki są one rozumiane przez prawo naturalne, możemy być pewni, że istnieje rozumna zgoda między obywatelami. Co więcej, możemy również wiedzieć, że jesteśmy w zgodzie z Założycielami, którzy napisali Deklarację, jak również z tymi wszystkimi pokoleniami, które odziedziczą po nas ten naród. Tak więc, tylko poprzez argument z prawa naturalnego można zdefiniować obiektywne pojęcie praw. Tomasza i katolickiej tradycji prawa naturalnego; niemniej jednak jest jasne, że prawo naturalne przenikało ich myślenie pośrednio, poprzez wspólną kulturę chrześcijańską i dziedzictwo brytyjskiego common law.

Jeśli prawdą jest, że jesteśmy podzielonym narodem, chciałbym zasugerować, że ostateczne źródło naszych dzisiejszych podziałów leży w naszym radykalnie rozbieżnym rozumieniu praw. W ostatnich dekadach pojęcie „prawa” zostało oderwane od jego obiektywnego ugruntowania w ludzkiej naturze, stając się czysto teoretyczną rzeczywistością, która jest nieskończenie plastyczna. Tradycyjnie, idea prawa (ius) oznaczała obiektywnie poprawny stan rzeczy, w którym człowiek zachowuje się i jest traktowany w sposób odpowiadający jego naturze ludzkiej. W przeciwieństwie do tego, współczesna filozofia zniosła ideę uniwersalnej natury ludzkiej. Dlatego też prawa nie mogą być już definiowane według tych obiektywnych relacji moralnych. W miejsce tej obiektywnej podstawy, prawa powstają teraz z subiektywnych preferencji, które należy chronić przed jakąkolwiek ingerencją innych. Świętość indywidualnych preferencji szybko rozrasta się do idei uprawnień, preferencji, które powinny być zaspokajane przez innych. Krótkie spojrzenie na debaty publiczne pokaże, że nie ma granic dla tego, czego niektórzy będą się domagać w imię praw: „małżeństwa” homoseksualne, eutanazja, bezpłatna opieka zdrowotna, a nawet powszechny dochód minimalny. W ten sposób, bez ludzkiej natury jako obiektywnego punktu odniesienia do określenia tego, co stanowi prawo, idea ta staje się pustą zmienną, na którą jednostki rzutują najbardziej arbitralne preferencje.

Przeciwko temu nowoczesnemu pojęciu praw zastanówmy się, co mówi tradycja prawa naturalnego. W swoim przełomowym studium Państwo w myśli katolickiej, Heinrich Rommen definiuje prawo jako „zgodność aktów społecznych i relacji między osobami oraz między osobami a rzeczami z naturą społeczną człowieka”. To sama natura ludzka, a w szczególności jej natura społeczna, która zakłada konieczne relacje z innymi ludźmi, określa, jakiego rodzaju czyny i relacje są właściwe. Ponieważ są one zakorzenione w ludzkiej naturze, prawa te nie są nadawane przez państwo, ani tym bardziej wymyślane według indywidualnych preferencji. Odzwierciedlają one raczej to, co jest konieczne, aby człowiek mógł zrealizować wszystko, do czego zdolna jest ludzka natura, to znaczy, aby mógł osiągnąć prawidłową relację z samą ludzką naturą. Tomasza z Akwinu mogą pomóc w wyjaśnieniu znaczenia słów „Życie, Wolność i Dążenie do Szczęścia” w odniesieniu do rzeczywistości ludzkiej natury.

Tomistyczne wyjaśnienie Deklaracji
Podstawową doktryną Tomaszowego ujęcia świata naturalnego jest to, że istnieje zasadnicza relacja między tym, czym coś jest, a tym, co to coś robi. Jeśli widzimy drzewo z jabłkami, wiemy, że musi to być jabłoń, ponieważ żadne inne drzewo nie jest w stanie wyhodować jabłek. W ten sam sposób zasadziłbym jabłoń w nadziei, że będę zbierał jabłka, wiedząc, że natura drzewa jest ukierunkowana na uprawę jabłek. Tomasz określa to jako relację między „aktem pierwszym” i „aktem drugim”, przy czym każdy „akt” jest sposobem rzeczywistości. To, czym coś naprawdę lub faktycznie jest (akt pierwszy), determinuje to, co coś naprawdę lub faktycznie robi (akt drugi). Tak więc, na przykład, mówi on: „Istnieją dwa rodzaje doskonałości, pierwsza i druga. Pierwsza doskonałość jest formą każdej rzeczy i tym, przez co ma ona swój akt istnienia…. Drugą doskonałością jest działanie, które jest celem rzeczy lub środkiem, za pomocą którego rzecz osiąga swój cel.” Zauważmy, że istnieje istotna różnica między tymi dwoma rodzajami rzeczywistości. To, czym rzecz jest, jej pierwszy akt, pozostaje stałe i niezmienne tak długo, jak długo rzecz istnieje. Natomiast to, co rzecz robi, nieustannie się zmienia: w ciągu kilku minut mogę siedzieć, chodzić, myśleć i spać. Co więcej, to, co rzecz „robi”, obejmuje również osiąganie właściwości, takich jak waga, karnacja i położenie, które również się zmieniają. Tak więc wszystkie naturalne istoty są w ciągłym stanie rozwoju i zmiany w odniesieniu do ich właściwości, ale sama rzecz pozostaje stabilna jako podstawowa przyczyna tych zmieniających się właściwości.

Ale ten fakt zmieniających się właściwości ujawnia również inną ważną prawdę. Zmiany, które występują nie są zwykle kapryśne, ale przejawiają systematyczny porządek: wszystkie działania i właściwości są skierowane do jednego działania, które jest ostatecznym celem, dla którego istnieje natura. Na przykład wszystkie zmiany, przez które przechodzi jabłoń, od kiełkowania do wyrastania kwiatów, mają na celu wyhodowanie owoców. W rzeczywistości Tomasz mówi, że Bóg tworzy natury ze względu na aktywność, ponieważ ta aktywność jest niezbędna dla doskonałości wszechświata jako dynamicznej całości. Tak więc, mówi on: „Rzeczywiście, wszystkie rzeczy stworzone wydawałyby się w pewnym sensie bezcelowe, gdyby brakowało im właściwego im działania; ponieważ celem wszystkiego jest jego działanie. Albowiem to, co mniej doskonałe, jest zawsze ze względu na to, co doskonalsze: (…) tak więc forma, która jest pierwszym aktem, jest ze względu na działanie, które jest drugim aktem; i w ten sposób działanie jest celem stworzenia.”

A jakie jest to działanie, do którego skierowana jest ludzka natura? Jest nią szczęście. Ale szczęście jest celem ludzkiej natury, wspólnym dla wszystkich ludzi, a więc jest prawdą obiektywną. Szczęście zdecydowanie nie jest czymś, co każdy człowiek może sobie sam określić. Tak jak jabłoń znajduje swoją doskonałość w uprawie jabłek, tak szczęście jako doskonałość ludzkiej natury musi być zdefiniowane w kategoriach wyróżniających człowieka spośród innych natur: rozumu i wolnej woli. Szczęście jest zatem działaniem polegającym na wzrastaniu w mądrości i miłości, działaniem, które może znaleźć swoje dopełnienie jedynie w wizji uszczęśliwiającej, w której poznajemy samą Prawdę i kochamy Boga, który jest samą dobrocią. Niemniej jednak na tym świecie człowiek jest wezwany do osiągnięcia ograniczonego szczęścia, i ten fakt jest źródłem praw człowieka. Prawa wywodzą się z tego, co jest konieczne, aby człowiek mógł osiągnąć szczęście w kategoriach mądrości i miłości.

Właściwe rozumienie życia, wolności i dążenia do szczęścia
Zastosujmy to z powrotem do Deklaracji. Prawo naturalne może ujawnić bardzo konkretne znaczenie naszego prawa do życia i dążenia do szczęścia. Arystoteles argumentuje, że życie jest istotą żywych rzeczy; to znaczy, że samo istnienie istot ożywionych jest związane z życiem. Siły życiowe, które u człowieka obejmują władze rozumu i woli, są spowodowane obecnością duszy, która jest, jak mówi Arystoteles, formą ciała. Widzimy więc, że prawo do życia odnosi się do naszego pierwszego aktu jako indywidualnego podmiotu, bo dopóki istniejemy jako żywa istota ludzka, mamy zdolność wzrastania w mądrości i miłości. Dlatego też od momentu poczęcia do naturalnej śmierci, tak długo jak obecna jest dusza, istota ludzka ma prawo do istnienia.

Ale ludzie żyją po to, aby mogli osiągnąć szczęście. Dlatego człowiek ma prawo postępować w ten najbardziej ludzki sposób, wzrastać w mądrości i miłości. To znaczy, skoro cel ludzkiej egzystencji polega na ćwiczeniu rozumu i woli, mamy prawo móc rozwijać nasz intelekt, wzrastając w poznaniu prawdy, oraz doskonalić umiłowanie dobra przez wolę, zachwycając się dobrocią stworzenia. Jest jednak jasne, że aby człowiek mógł się w ten sposób rozwijać, muszą istnieć bardziej szczegółowe prawa umożliwiające używanie rozumu i woli. Ponieważ wiedza wzrasta poprzez rozmowę z innymi, a miłość wzrasta poprzez przyjaźń, te inne prawa koncentrują się na koniecznych relacjach człowieka z innymi. W przeciwieństwie jednak do wielu naszych współczesnych, którzy domagają się praw odzwierciedlających nasze przypadkowe preferencje, możemy sięgnąć do Dekalogu po wskazówki, aby wiedzieć, czego człowiek naprawdę potrzebuje. Tak więc, na przykład, istnieje prawo do wolności religijnej, abyśmy mogli wiedzieć, że Bóg jest tym, w którym leży nasze ostateczne szczęście. Ponadto człowiek potrzebuje stabilnego społeczeństwa, w którym zapewniony jest pokój i chroniona jest sprawiedliwość, a więc istnieją władze, które mają prawo być posłuszne, gdy decydują o dobru wspólnym. Ponadto człowiek ma prawo do prywatnego życia rodzinnego jako pierwszej szkoły cnoty, a więc świętość małżeństwa musi być chroniona. Istnieją również prawa do własności prywatnej, aby człowiek mógł osiągnąć dojrzałość i niezależność, wykonując zawód zarządcy. A jeśli chcemy wzrastać w mądrości, mamy prawo do prawdziwej komunikacji z innymi ludźmi. W ten sposób, jak przekonywał św. Jan Paweł w Veritatis Splendor, Dekalog wskazuje te zasady, które muszą być przestrzegane, jeśli mamy osiągnąć szczęście, którego wszyscy pragniemy.

Pozostaje jeszcze prawo Deklaracji do wolności. Ponownie, filozofia Tomasza może rzucić wielkie światło. W filozofii Tomasza, „akt” jest zawsze skorelowany z „potencją”. Podczas gdy akt jest tym, czym coś naprawdę jest, potencja wskazuje na zdolność do bycia innym lub zmiany. Powodem, dla którego nasze działania i właściwości zmieniają się, jest to, że natura ma potencję, by robić coś innego: siedzę, ale mogę stać; jestem ciężki, ale mogę schudnąć; jestem blady, ale mogę się opalić. Tak więc, nawet jeśli natury istnieją ze względu na ich aktywność, jest również oczywiste, że nie wszystkie natury faktycznie osiągają tę aktywność: nie wszystkie jabłonie rodzą owoce i nie wszyscy ludzie wzrastają w mądrości i miłości. Jednakże każda istota z pewnością ma moc lub skłonność do osiągnięcia swojego celu. Jest to potencja tkwiąca w każdym człowieku, niezależnie od tego, czy kiedykolwiek osiągnie on szczęście, czy też nie.

Jak wspomniano wcześniej, osobliwą mocą, dzięki której człowiek osiąga swój cel, jest właściwe użycie rozumu i wolnej woli; to właśnie dzięki temu potencjałowi osiągamy szczęście. Rozum i wola są jednak źródłem ludzkiej wolności, ponieważ możemy obiektywnie poznać rzeczywistość i osądzić, co należy zrobić. Tak więc, podczas gdy zwierzęta kierują się wyłącznie instynktem, człowiek musi dokonywać wyborów celowościowych. Wybór ten jest „słuszny”, jeśli jest zgodny z rzeczywistością ludzkiej natury poprzez maksymalizację mądrości i miłości, a niesłuszny o tyle, o ile odbiega od osiągnięcia mądrości i miłości. Wolność jest więc wolnością uporządkowaną, dokonywaniem wyboru ze względu na obiektywne pojęcie szczęścia. Jest to wyraźny kontrast z tym, jak prawo do wolności było interpretowane w ostatnich dziesięcioleciach jako całkowicie nieograniczona władza. Najlepszym tego przykładem jest osławiona „klauzula tajemnicy” z decyzji Sądu Najwyższego z 1992 roku w sprawie Casey: „U podstaw wolności leży prawo do zdefiniowania własnej koncepcji istnienia, znaczenia, wszechświata i tajemnicy ludzkiego życia”. Gdyby to była wolność broniona przez Deklarację, nigdy nie moglibyśmy stworzyć społeczeństwa. Prawidłowo interpretowana wolność nie oznacza, że możemy robić wszystko; oznacza, że możemy dążyć do szczęścia na wiele sposobów. Zgodnie z niezwykłym pojęciem wolności przedstawionym przez Justice’a Kennedy’ego, człowiek nie jest wolny w określaniu natury rzeczywistości, zwłaszcza natury ludzkiej i płynącego z niej szczęścia. Niemniej jednak, mamy wolność, ponieważ Bóg obdarzył różnymi darami różnych ludzi i każdy musi realizować powołanie, do którego Bóg go powołał; nasza wolność polega na zdolności do realizacji tego, do czego zostaliśmy stworzeni.

Nasz naród prosperował dzięki ochronie praw do Życia, Wolności i Dążenia do Szczęścia. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach, gdy zapomnieliśmy zarówno o ludzkiej naturze, jak i o Bogu, który ją stworzył, zasady te interpretowano w wymyślny i destrukcyjny sposób, powodując pozornie niemożliwe do przezwyciężenia podziały w społeczeństwie. Jeśli podejmiemy publiczny spór, którego wymaga się od każdego cywilizowanego człowieka, możemy przywrócić prawdziwe znaczenie tych praw. Aby to uczynić, musimy jedynie pamiętać o najbardziej podstawowym aksjomacie filozofii tomistycznej: działanie wynika z bytu. Zwracając na to uwagę, możemy chronić życie w jego całości oraz zdefiniować wolność i szczęście zgodnie z prawdą o ludzkiej naturze, zapewniając w ten sposób wspólne dobro, którego pragnęli ci, którzy jako pierwsi założyli Stany Zjednoczone w imię uniwersalnych praw człowieka.

Nota wydawcy: Zdjęcie powyżej to detal z obrazu „Drafting the Declaration of Independence, 1776” namalowanego przez Jeana Leona Gerome Ferrisa (1863-1930) dla Biblioteki Kongresu.