Marcel Marceau

Znany na całym świecie mim Marcel Marceau został jedenastym odbiorcą Medalu Wallenberga 30 kwietnia 2001 roku. Audytorium Rackham było tego wieczoru wypełnione po brzegi.

„W tym roku osoba wybrana na Medalistę Wallenberga różni się od wszystkich poprzednich medalistów tym, że jest znana na całym świecie,” powiedziała w swoim wprowadzeniu Irene Butter, emerytowana profesor Uniwersytetu Michigan. „Jednak nie jest on powszechnie znany ze swojego humanitaryzmu i aktów odwagi, za które honorujemy go dziś wieczorem”.

Wielu, którzy dowiedzieli się, że Marceau ma otrzymać Medal Wallenberga, miało dwa pytania, powiedział Butter. Po pierwsze, czy mim mógłby wygłosić wykład? Po drugie, co takiego zrobił, że zasłużył na ten zaszczyt? Butter odpowiedział na pierwsze pytanie cytując Marceau: „Nigdy nie każ mimowi mówić, bo on nie przestanie”. Co do drugiego pytania, kontynuował Butter, „Nieznany dla większości, Marcel Marceau doświadczył we wczesnym okresie swojego życia niektórych tragedii II Wojny Światowej. Jednak do niedawna nie mówił o tych wojennych doświadczeniach – doświadczeniach, które skłoniły go do zaryzykowania życia w imieniu innych.”

Milczenie Marceau nie było zaskakujące, według Butter, która sama ocalała z Holokaustu. „Wielu, jeśli nie większość, ocalałych z Holokaustu nie było w stanie mówić o nim przez prawie pół wieku,” powiedziała. „Marcel Marceau jest znany jako Mistrz Milczenia – być może było mu szczególnie trudno przerwać milczenie na temat tego tragicznego okresu w jego życiu” – powiedziała Butter. Pomimo publicznej powściągliwości na temat swojego wczesnego życia, Marceau spędził więcej niż pół życia próbując wyrazić tragiczne chwile poprzez swoją sztukę.

W 1939 roku Żydzi ze Strasburga, Francji, gdzie mieszkała rodzina Marceau, dostali dwie godziny na spakowanie swoich rzeczy do transportu na południowy zachód Francji. Marcel, który miał wtedy piętnaście lat, uciekł ze swoim starszym bratem Alainem do Limoges, gdzie dołączyli do podziemia. Marcel zmienił wiek w dowodach osobistych wielu młodych Francuzów, zarówno Żydów, jak i gojów. Chciał, by wyglądali na zbyt młodych, by mogli zostać wysłani do obozów pracy lub – w przypadku dzieci nieżydowskich – do pracy w niemieckich fabrykach dla niemieckiej armii. Marceau przybierał też różne pozy, w tym harcerską, kiedy z narażeniem życia przemycał przez granicę do Szwajcarii dzieci żydowskie i dzieci członków podziemia.

W swoim wykładzie powiedział, że polegał w tym względzie na swoich umiejętnościach aktorskich. W 1944 roku, będąc członkiem ruchu oporu w Paryżu, Marceau był ukrywany przez kuzyna. Był on przekonany, że jeśli Marceau przeżyje wojnę, wniesie ważny wkład do teatru. Ojciec Marceau, rzeźnik, zginął w Auschwitz. „Jeśli płaczę za moim ojcem – powiedział Marceau – to muszę płakać za milionami ludzi, którzy zginęli. „Muszę nieść ludziom nadzieję” – wspominał Marceau, myśląc po wojnie. Planował zostać artystą, ale zamiast tego zdecydował, że chce „robić teatr bez mówienia”. Zaczął studiować u wielkiego mistrza pantomimy Etienne’a Decroux. W 1947 roku Marceau stworzył Bipa, klauna w pasiastej koszulce i poobijanym kapeluszu operowym, który stał się jego alter ego.

W swoim wykładzie Marceau opowiadał o utworze „Bip Remembers”, w którym Bip po raz pierwszy wychodzi poza swoją postać, aby stać się „ludzkością”. Fala za falą ludzi zostaje zabita, aż ostatnia fala staje się świadkiem oświecenia. „Módlcie się, aby to tysiąclecie było mniej okrutne niż wiek dwudziesty” – powiedział Marceau. Marcel Marceau zamknął swój wykład swoim darem pantomimy. Ubrany w mufti powrócił do swojego świata ciszy, pociągając za sobą publiczność i kończąc wieczór wizją lotu motyla zmierzającego ku wolności.

Marcel Marceau odszedł 22 września 2007 roku.