Sharing StoriesInspiring Change

„Spójrzmy prawdzie w oczy”, powiedziała aktorka Bea Arthur jednemu z wywiadowców w 1985 roku, „nikt nigdy nie poprosił mnie o zagranie Julii”. Mająca pięć stóp, dziewięć i pół cala, obdarzona głębokim głosem i władczą prezencją, Arthur zamiast tego zrobiła karierę grając „silne kobiety”, które mówią własnym głosem i kontrolują wszystkich wokół siebie. Chociaż wśród tych kobiet były tak potężne postaci jak Yente w Skrzypku na dachu i Vera Charles w Mame, Arthur prawdopodobnie zawsze będzie najbardziej znana z roli liberalnej Maude Findlay, „obrończyni praw kobiet”, która wcieliła się w Archiego Bunkera w telewizyjnym Wszystko w rodzinie, a następnie zdominowała swoją własną komedię sytuacyjną, Maude, w latach 70-tych. Imperialna i kontrowersyjna Maude Arthur pozostawiła trwały ślad w amerykańskiej telewizji i feminizmie.

Urodzona jako Bernice Frankel w Nowym Jorku 13 maja 1926 roku, Arthur była środkowym dzieckiem z trzech córek Phillipa i Rebeki Frankel. Kiedy Arthur miał jedenaście lat, kłopoty finansowe jej ojca skłoniły go do przeniesienia rodziny do Cambridge w stanie Maryland, gdzie prowadził sklep z ubraniami. Jako jedna z jedynych Żydówek w segregowanym południowym mieście, a także najwyższa dziewczyna we wszystkich klasach szkolnych, Arthur spotykała się z antysemickim odrzuceniem, uważała się za „niepasującą” i dorastała jako „boleśnie nieśmiała”. Spędzała większość czasu na czytaniu magazynów filmowych i marzyła o zostaniu „małą, niską, blond gwiazdą filmową”. Aby ukryć swoją niepewność, Arthur zaczął udawać Mae West i zdobył tytuł „najdowcipniejszej dziewczyny” w swojej klasie w Cambridge High School. Po dwóch kolejnych latach nauki w prywatnym Linden Hall High School, Arthur studiował w Blackstone College, młodszym college’u w Wirginii, a następnie ukończył Franklin Institute of Science and Arts.

Po roku pracy jako technik laboratorium medycznego w Cambridge, Arthur wyjechała do Nowego Jorku, „aby stać się kimś innym”. Wstąpiła do słynnej szkoły New School’s Dramatic Workshop, aby uczyć się u Edwina Piscatora, wraz z kolegami z klasy, Harrym Belafonte, Walterem Matthau, Rodem Steigerem i Tonym Curtisem. Chociaż Piscator podziwiał jej wzrost i głęboki głos i obsadzał ją w głównych rolach w klasycznych sztukach, takich jak Poskromienie złośnicy i Klitajmestra, Arthur nie była w stanie znaleźć profesjonalnej pracy w klasycznym teatrze i zamiast tego rozpoczęła karierę śpiewając w nocnych klubach i czytając fragmenty w programie Sid Caesar’s Show of Shows. Pomimo wielu lat bez sukcesów zawodowych, Arthur był osobiście szczęśliwy. 28 maja 1950 roku wyszła za mąż za kolegę ze studiów w Piscator, aktora i reżysera Gene’a Saksa, a dwoje z nich weszło w domowy błogostan robiąc razem przesłuchania.

Kariera Bei Arthur nabrała rozpędu, kiedy w 1954 roku dostała rolę Lucy Brown w długogrającym off-Broadway’owym hicie Opera za trzy grosze. Otrzymując doskonałe recenzje, Arthur szybko stała się pożądanym aktorem charakterystycznym. Krytycy chwalili ją za jej „zręcznie niszczącą” satyrę i twierdzili, że „emanuje komizmem” w różnych rolach na Broadwayu i poza nim. W 1964 roku stworzyła rolę Yente the Matchmaker w Skrzypku na dachu na Broadwayu, a w 1966 roku zdobyła Tony Award dla „najlepszej aktorki drugoplanowej” za portret kwaśnojęzycznej Very Charles w Mame, wyreżyserowanej przez jej męża.

Mimo sukcesów na Broadwayu, Arthur zdobyła status prawdziwej gwiazdy, kiedy Norman Lear, twórca serialu All in the Family i wieloletni wielbiciel Arthura, namówił ją do gościnnego występu w programie w 1971 roku. Występując jako Maude, liberalna kuzynka Edith z limuzyny, Arthur zripostowała postać Archie Carrolla O’Connora i od razu zwróciła na siebie uwagę szefów CBS. Lear współpracował z Arthurem, aby stworzyć spin-off serii, Maude, która miała premierę w 1972 roku i szybko weszła do pierwszej dziesiątki w rankingach Nielsena, zdobywając Arthurowi nagrodę Emmy w 1977 roku. W ciągu sześciu sezonów serial poruszał wiele kontrowersyjnych tematów, w tym alkoholizm i psychoanalizę, ale to decyzja Maude o aborcji przełamała telewizyjne tabu, wywołała głośne protesty i przysporzyła serialowi popularności w liberalnym środowisku politycznym początku lat 70. Jako Maude, Bea Arthur zainspirowała wielu widzów, ponieważ stała się symbolem rosnącego ruchu kobiecego, portretując kobietę, która „wyglądała prawdziwie… mówiła to, co czuła i mogła powiedzieć mężowi, żeby poszedł do diabła”.

Ogłoszony liberalizm Maude i jej kontrolująca natura naznaczyły ją jako stereotypową żydowską matkę w umysłach niektórych krytyków. Arthur i Saks podkreślali jednak w 1972 roku, że twórcy serialu celowo uczynili z Maude matronę WASP, ponieważ „gdyby uczynić ją Żydówką … jej odwaga w walce z bigoterią byłaby osobista, a nie ideologiczna”. Chociaż to twierdzenie odzwierciedla niepokój scenarzystów telewizyjnych (i być może Arthura) związany z żydowską tożsamością, jest w nim również ziarno prawdy. Gdyby Maude została nazwana „żydowską matką”, jej odwaga i płomienna niezależność prawdopodobnie zostałyby karykaturalnie przerysowane jako nieistotne zrzędzenie. Decyzja, by uczynić Maude WASP-ką, pozwoliła jej być „prototypową kobietą”, a tym samym ikoną ruchu kobiecego.

W prawdziwym życiu stosunek Bei Arthur do feminizmu był o wiele bardziej ambiwalentny niż jej alter ego. Na początku lat 70-tych, Arthur upierała się, że nie rozumie ruchu kobiecego: „Nigdy nie czułam, że bycie żoną i matką to za mało”. Wywiady przedstawiały ją jako łagodną, bezpretensjonalną kobietę, głęboko związaną z mężem i dwoma adoptowanymi synami, w niczym nie przypominającą groźnej Maude. Jednak do 1978 roku serial wywołał napięcia, które rozbiły wieloletnie małżeństwo Arthur z Gene’em Saksem, a w późniejszych wywiadach Arthur faktycznie przyjęła język ruchu kobiecego: „Nie sądzę, żebym kiedykolwiek naprawdę wierzyła w małżeństwo”, powiedziała w 1985 roku jednemu z wywiadowców. „Myślę, że małżeństwo oznacza, że jesteś kobietą, a nie … osobą.”

Dostosowując się do jej nowego statusu jako samotnej, starszej kobiety, Bea Arthur stworzyła nową postać telewizyjną w latach 80-tych: Dorothy Zbornak, rozwiedzioną nauczycielkę ze Złotych Dziewczyn. Od 1985 do 1992 roku, Arthur grała Dorothy jako ostrą przywódczynię czterech starszych kobiet, które mieszkały razem na Florydzie, radząc sobie ze starzeniem się, szukając miłości i ciesząc się kobiecą przyjaźnią. Ten realistyczny, zabawny portret starszych kobiet zdobył dla serialu lojalną, starszą widownię i pomógł Arthur zdobyć drugą nagrodę Emmy w 1988 roku. Zdobyła również American Comedy Award (2001) oraz nominację do Emmy (2000) za gościnne występy w serialu Malcolm in the Middle. Następnie Arthur powróciła do świata Broadwayu – zarówno na scenę, występując solo w swoim własnym spektaklu „Bea Arthur on Broadway: Just Between Friends”, jak i w filmie dokumentalnym „Broadway: The Golden Age, by the Legends Who Were There.”

Pomimo jej ciągłego utożsamiania się z teatrem w latach 2000, to właśnie publiczność telewizyjna najcieplej przyjęła „silne kobiety” Bei Arthur i to właśnie poprzez telewizję Arthur wywarła największy wpływ na amerykańską kulturę. W programie Maude, Arthur pomogła przełamać bariery telewizyjne i znormalizować tematy takie jak aborcja i alkoholizm jako tematy do otwartej dyskusji. Być może nawet ważniejsze jest to, że charakterystyczne portrety Maude i Dorothy ukształtowały wyobrażenia Amerykanek o nich samych. Bohaterka o ostrym języku, która nie dostosowuje się do kulturowych standardów młodzieńczej urody czy obowiązku żony, ale która trzyma się wysoko i mówi to, co myśli, była rzadkością w amerykańskiej kulturze popularnej. Bea Arthur ucieleśniała tę rzadkość i stworzyła wzór do naśladowania dla wielu amerykańskich kobiet.

Arthur odeszła 25 kwietnia 2009 roku, w wieku 86 lat.