Dylemat etyczny

Problem istnienia dylematów etycznych dotyczy pytania, czy istnieją rzeczywiste dylematy etyczne, w odróżnieniu od np. tylko pozornych dylematów czy rozwiązywalnych konfliktów. Tradycyjne stanowisko zaprzecza ich istnieniu, ale we współczesnej filozofii są różni obrońcy ich istnienia. Istnieją różne argumenty za i przeciw obu stronom. Obrońcy dylematów etycznych często wskazują na pozorne przykłady dylematów, podczas gdy ich przeciwnicy zwykle dążą do wykazania, że ich istnienie jest sprzeczne z bardzo podstawowymi zasadami etycznymi. Obie strony stoją przed wyzwaniem pogodzenia tych sprzecznych intuicji.

Argumenty za

Przykłady dylematów etycznych są dość powszechne: w życiu codziennym, w opowieściach lub eksperymentach myślowych. Po bliższym przyjrzeniu się, w niektórych z tych przykładów może się okazać, że nasze początkowe intuicje wprowadziły nas w błąd i że dany przypadek nie jest prawdziwym dylematem. Na przykład, może się okazać, że proponowana sytuacja jest niemożliwa, że jeden wybór jest obiektywnie lepszy od drugiego lub że istnieje dodatkowy wybór, o którym nie było mowy w opisie przykładu. Aby jednak argument obrońców odniósł sukces, wystarczy mieć przynajmniej jeden autentyczny przypadek. Stanowi to niemałą trudność dla przeciwników, gdyż musieliby oni wykazać, że nasze intuicje są błędne nie tylko co do niektórych z tych przypadków, ale co do wszystkich. Jednym ze sposobów argumentacji na rzecz tego twierdzenia jest zakwalifikowanie ich jako epistemicznych dylematów etycznych, tzn. że konflikt wydaje się nierozwiązywalny jedynie z powodu braku wiedzy agenta. Stanowisko to można w pewnym stopniu uprawdopodobnić, ponieważ konsekwencje nawet prostych działań są często zbyt rozległe, abyśmy mogli je właściwie przewidzieć. Zgodnie z tą interpretacją, mylimy naszą niepewność co do tego, który sposób działania przeważa nad drugim, z ideą, że konflikt ten nie jest rozstrzygalny na poziomie ontologicznym.

Dowód z pozostałości moralnej jest kolejnym argumentem na rzecz dylematów etycznych. Pozostałość moralna, w tym kontekście, odnosi się do emocji wstecznych, takich jak poczucie winy czy wyrzuty sumienia. Emocje te wynikają z wrażenia, że zrobiło się coś złego, że nie spełniło się swoich obowiązków. W niektórych przypadkach moralnej pozostałości agent sam jest odpowiedzialny, ponieważ dokonał złego wyboru, którego potem żałuje. Ale w przypadku dylematu etycznego jest to na nim wymuszone, bez względu na to, jaką podejmie decyzję. Przechodzenie przez doświadczenie moralnej pozostałości nie jest tylko czymś, co przydarza się agentowi, ale wręcz wydaje się być właściwą reakcją emocjonalną. Argument z moralnej pozostałości wykorzystuje ten tok rozumowania do argumentowania na rzecz dylematów etycznych, utrzymując, że istnienie dylematów etycznych jest najlepszym wyjaśnieniem, dlaczego moralna pozostałość w tych przypadkach jest właściwą reakcją. Przeciwnicy mogą odpowiedzieć argumentując, że właściwą reakcją nie jest poczucie winy, lecz żal, z tą różnicą, że żal nie zależy od wcześniejszych wyborów agenta. Poprzez odcięcie związku z potencjalnie dylematycznym wyborem, początkowy argument traci swoją siłę. Inny kontrargument dopuszcza, że poczucie winy jest właściwą reakcją emocjonalną, ale zaprzecza, że wskazuje to na istnienie leżącego u podstaw dylematu etycznego. Tę linię argumentacji można uwiarygodnić, wskazując na inne przykłady, np. przypadki, w których poczucie winy jest właściwe, mimo że nie dokonano żadnego wyboru.

Trumenty przeciw

Niektóre z najmocniejszych argumentów przeciwko dylematom etycznym wychodzą od bardzo ogólnych zasad etycznych i próbują wykazać, że zasady te są niezgodne z istnieniem dylematów etycznych, że ich istnienie pociągałoby za sobą sprzeczność.

Jeden z takich argumentów opiera się na zasadzie aglomeracji i zasadzie, że powinność implikuje możność. Zgodnie z zasadą aglomeracji, jeśli agent powinien zrobić jedną rzecz i powinien zrobić inną rzecz, to agent powinien zrobić obie rzeczy. Zgodnie z zasadą ought implies can, jeśli agent powinien robić obie rzeczy, to agent może robić obie rzeczy. Ale jeśli agent może zrobić obie rzeczy, nie ma konfliktu między dwoma kursami działania, a zatem nie ma dylematu. Dla obrońców może być konieczne zaprzeczenie albo zasadzie aglomeracji, albo zasadzie, że powinność implikuje możność. Każdy z tych wyborów jest problematyczny, ponieważ zasady te są dość fundamentalne.

Inna linia argumentacji zaprzecza, że istnieją nierozwiązywalne konflikty etyczne. Taki pogląd może akceptować, że mamy różne obowiązki, które mogą czasami być ze sobą w konflikcie. Nie jest to jednak problematyczne tak długo, jak długo istnieje jeden obowiązek, który przeważa nad innymi. Zaproponowano, że różne rodzaje obowiązków mogą być uporządkowane w hierarchii. Tak więc w przypadku konfliktu, wyższy obowiązek zawsze będzie miał pierwszeństwo przed niższym, na przykład, że mówienie prawdy jest zawsze ważniejsze niż dotrzymanie obietnicy. Jednym z problemów tego podejścia jest to, że nie rozwiązuje ono przypadków symetrycznych: gdy dwa obowiązki tego samego typu stoją ze sobą w konflikcie. Innym problemem dla takiego stanowiska jest to, że waga różnych typów obowiązków wydaje się być zależna od sytuacji: w niektórych przypadkach konfliktu powinniśmy mówić prawdę, a nie dotrzymywać obietnicy, ale w innych przypadkach jest odwrotnie. Takie jest na przykład stanowisko W. D. Rossa, zgodnie z którym stoimy na gruncie wielu różnych obowiązków i musimy decydować o ich względnej wadze w zależności od konkretnej sytuacji. Jednak bez dodatkowego argumentu, ten tok rozumowania jest tylko pytaniem przeciwko obrońcy dylematów etycznych, który może po prostu zaprzeczyć twierdzeniu, że wszystkie konflikty mogą być rozwiązane w ten sposób.

Inny rodzaj argumentu wynika z natury teorii moralnych. Według różnych autorów, wymogiem stawianym dobrym teoriom moralnym jest to, aby były one zdolne do kierowania działaniem poprzez zalecanie, co należy zrobić w każdej sytuacji. Nie jest to jednak możliwe, gdy w grę wchodzą dylematy etyczne. Tak więc te intuicje dotyczące natury dobrych teorii moralnych pośrednio wspierają twierdzenie, że nie ma dylematów etycznych.